سروتونین (Serotonin) یکی از مهم‌ترین پیام‌رسان‌های شیمیایی مغز است که نقش کلیدی در خلق‌وخو، خواب، اشتها، حافظه و احساس خوشی ایفا می‌کند. برای سال‌ها این نظریه رواج داشت که افسردگی ناشی از کاهش سطح سروتونین در مغز است. اما آیا واقعاً می‌توان این ماده را با یک آزمایش خون ساده اندازه‌گیری کرد و به تشخیص دقیق افسردگی رسید؟ پاسخ این پرسش پیچیده‌تر از آن چیزی است که به‌نظر می‌رسد.
سروتونین چیست و چه نقشی در بدن دارد؟
- حدود ۹۰٪ سروتونین (Serotonin) بدن در دستگاه گوارش تولید می‌شود و بخش کوچکی از آن در مغز وجود دارد.
- سروتونین موجود در مغز، نقش مهمی در تنظیم حالات روانی و خلق‌وخو دارد.
- بسیاری از داروهای ضدافسردگی مانند SSRIs (مهارکننده‌های بازجذب سروتونین) با هدف افزایش سطح این ماده در مغز طراحی شده‌اند.
آیا آزمایش خون سروتونین برای تشخیص افسردگی معتبر است؟
✅ بله، اما با محدودیت‌های جدی:
- آزمایش خون فقط می‌تواند سطح سروتونین در خون محیطی (پلاسما یا پلاکت‌ها) را اندازه‌گیری کند.
- مغز توسط سد خونی-مغزی محافظت می‌شود؛ بنابراین سطح سروتونین خون الزاماً با سطح مغزی آن همبستگی مستقیم ندارد.
- وبسایت هایی مانند Mayo Clinic و Cleveland Clinic تأکید دارند که این تست برای تشخیص افسردگی قابل اعتماد نیست.
چرا برخی هنوز به «نظریه سروتونین» باور دارند؟
- چون داروهای SSRIs در بسیاری از بیماران مؤثر واقع می‌شوند.
- اما مطالعات جدید نشان می‌دهند که تأثیر این داروها پیچیده‌تر از صرفاً افزایش سروتونین است و شامل تغییرات در نورون‌ها، مسیرهای عصبی دیگر، پاسخ‌های التهابی و انعطاف‌پذیری مغز می‌شود.
آیا کاهش سطح سروتونین همیشه به معنای افسردگی است؟
خیر. عوامل متعددی ممکن است باعث کاهش سطح سروتونین در خون شوند:
- رژیم غذایی کم‌تریپتوفان (پیش‌ساز سروتونین)
- اختلالات گوارشی
- مصرف برخی داروها
- سندرم کارسینوئید (که در آن، تست سروتونین واقعاً کاربرد دارد)
🔻 بنابراین، سطح پایین سروتونین در خون لزوماً به معنای وجود افسردگی نیست و نمی‌توان بر اساس آن، تشخیص قطعی داد.
روش‌های معتبر برای تشخیص افسردگی
- مصاحبه بالینی کامل توسط روان‌پزشک یا روان‌شناس
- استفاده از پرسش‌نامه‌های استاندارد روان‌سنجی مانند PHQ-9 یا BDI-II
- بررسی سابقه خانوادگی، شرایط محیطی، استرس‌های روانی
- گاهی انجام آزمایش‌های تکمیلی برای رد بیماری‌های دیگر مانند کم‌کاری تیروئید، کمبود ویتامین B12 یا آهن
نتیجه‌گیری
در حالی که سروتونین (Serotonin) نقش مهمی در تنظیم خلق‌وخو و احساسات دارد، آزمایش خون سروتونین نمی‌تواند معیار مناسبی برای تشخیص افسردگی باشد. تشخیص علمی و دقیق این اختلال باید بر پایه ارزیابی بالینی، مصاحبه تخصصی و ابزارهای روان‌سنجی معتبر انجام شود. درک علمی امروز از افسردگی فراتر از یک نظریه ساده «کمبود سروتونین» است و شامل مجموعه‌ای از عوامل بیولوژیکی، روانی و اجتماعی می‌باشد.
منابع :
Mayo Clinic – Depression Diagnosis
Harvard Health – Depression and Serotonin
No. 24
۰۴/۰۴