اسید اوریک (Uric Acid) محصول نهایی تجزیه مواد پورینی در بدن است؛ پورین‌ها در مواد غذایی مانند گوشت قرمز، ماهی، برخی حبوبات و نوشیدنی‌های خاص وجود دارند. در حالت طبیعی، کلیه‌ها مقدار اضافی اسید اوریک را از طریق ادرار دفع می‌کنند. اما هنگامی‌که سطح این ماده در خون بیش از حد افزایش یابد یا دفع آن مختل شود، هایپراوریسمی (Hyperuricemia) رخ می‌دهد؛ وضعیتی که هم می‌تواند به بروز نقرس (Gout) منجر شود و هم به مرور زمان به بافت کلیه آسیب برساند.
نقش کلیه در تنظیم سطح اسید اوریک
کلیه‌ها مسئول دفع حدود دو سوم اسید اوریک خون هستند. فیلترهای ریز کلیه (گلومرول‌ها) اسید اوریک را از خون جدا کرده و از طریق ادرار دفع می‌کنند
زمانی که عملکرد این فیلترها دچار اختلال شود:
– اسید اوریک در خون تجمع می‌یابد.
– این ماده ممکن است در کلیه‌ها رسوب کرده و باعث التهاب یا تشکیل سنگ شود.
– با گذشت زمان، عملکرد تصفیه کلیه کاهش یافته و خطر نارسایی کلیوی بالا می‌رود.
علل افزایش اسید اوریک در بدن
بالا رفتن سطح اسید اوریک ممکن است ناشی از یکی یا چند مورد زیر باشد
– کاهش عملکرد کلیه در دفع اسید اوریک
– مصرف زیاد گوشت قرمز، احشا، ساردین، میگو و نوشیدنی‌های شیرین (به‌ویژه حاوی فروکتوز)
– داروهای خاص مانند دیورتیک‌ها (ادرارآورها)، آسپرین و داروهای فشار خون
– چاقی و سندرم متابولیک
– الکل‌خواری مزمن، به‌ویژه آبجو و نوشیدنی‌های تخمیری
– بیماری‌های ژنتیکی که باعث تولید بیش از حد پورین می‌شوند
تأثیر هایپراوریسمی بر کلیه‌ها
افزایش غلظت اسید اوریک اثرات مستقیم و غیرمستقیمی بر سلامت کلیه دارد:
الف) تشکیل سنگ کلیه (Uric Acid Stones)
– رسوب بلورهای اسید اوریک در ادرار اسیدی منجر به ایجاد سنگ‌های دردناک می‌شود.
– این سنگ‌ها ممکن است مجاری ادراری را مسدود کرده و عملکرد کلیه را مختل کنند.
ب) آسیب مزمن کلیه (Chronic Kidney Disease)
– بالا بودن مزمن سطح اسید اوریک با التهاب خفیف در بافت کلیه و فیبروز ارتباط دارد.
– مطالعات نشان داده‌اند که هایپراوریسمی می‌تواند روند کاهش GFR (نرخ تصفیه گلومرولی) را تسریع کند.
ج) نقرس کلیوی (Gouty Nephropathy)
– در این حالت کریستال‌های اسید اوریک مستقیماً در توبول‌های کلیه رسوب می‌کنند.
– این وضعیت باعث انسداد میکروسکوپی، آسیب سلولی و نارسایی تدریجی کلیه می‌شود.
علائم هایپراوریسمی مرتبط با کلیه‌ها
در مراحل اولیه ممکن است هیچ علامتی وجود نداشته باشد، اما با پیشرفت بیماری، نشانه‌های زیر ظاهر می‌شوند:
– درد و سوزش در پهلو یا پایین کمر (به‌ویژه در موارد سنگ کلیه)
– کاهش حجم و تیره شدن ادرار
– ورم در پاها و اطراف چشم‌ها
– افزایش فشار خون
– خستگی مزمن یا ضعف عمومی
– تکرر ادرار همراه با سوزش یا قطع جریان
روش‌های تشخیص
پزشک برای بررسی سطح اسید اوریک و عملکرد کلیه از آزمایش‌های استاندارد استفاده می‌کند:
– آزمایش خون: اندازه‌گیری سطح اسید اوریک، کراتینین و اوره (BUN)
– آزمایش ادرار: بررسی وجود کریستال‌های اسید اوریک یا پروتئینوری
– GFR (نرخ تصفیه گلومرولی): شاخص مهم سلامت کلیه
– سونوگرافی یا CT اسکن کلیه‌ها: جهت تشخیص سنگ یا انسداد ادراری
درمان و کنترل اسید اوریک بالا
هدف درمان کاهش سطح اسید اوریک، پیشگیری از تشکیل سنگ و محافظت از عملکرد کلیه‌ها است.
الف) درمان دارویی
– آلوپورینول (Allopurinol): کاهش تولید اسید اوریک
– فبوکسوستات (Febuxostat): مهارکننده اختصاصی آنزیم زانتین اکسیداز
– داروهای مدر (در افراد خاص با احتیاط): کمک به دفع اسید اوریک از طریق ادرار
– داروهای ضد درد و ضد التهاب: برای کاهش درد ناشی از سنگ یا نقرس
ب) اقدامات تغذیه‌ای
– کاهش مصرف گوشت قرمز، احشا، ماهی چرب و نوشیدنی‌های شیرین
– افزایش مصرف آب (حداقل ۲.۵ تا ۳ لیتر در روز مگر پزشک خلاف آن توصیه کند)
– مصرف میوه‌ها، سبزی‌ها و لبنیات کم‌چرب
– محدود کردن الکل، به‌ویژه آبجو و مشروبات شیرین
ج) مدیریت شرایط زمینه‌ای
– کنترل دیابت، فشار خون و چربی خون
– کاهش وزن در افراد دارای اضافه وزن
– فعالیت بدنی منظم و پایدار برای بهبود متابولیسم
پیشگیری از آسیب کلیه به‌واسطه اسید اوریک
– انجام آزمایش دوره‌ای خون و ادرار برای بررسی سطح اسید اوریک و کراتینین
– نوشیدن آب کافی در طول روز
– پرهیز از مصرف خودسرانه داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAIDs)
– رعایت رژیم غذایی کم‌پورین
– کنترل فشار خون و حفظ سبک زندگی سالم
پرسش‌های متداول (FAQ)
۱– آیا هایپراوریسمی همیشه به کلیه آسیب می‌زند؟
خیر، در مراحل خفیف ممکن است بدون آسیب جدی باشد، اما اگر مزمن شود یا با سنگ کلیه همراه گردد، می‌تواند عملکرد کلیه را مختل کند.
۲– آیا درمان نقرس باعث بهبود عملکرد کلیه می‌شود؟
درمان نقرس و کاهش سطح اسید اوریک به‌طور مستقیم به حفظ عملکرد کلیه کمک می‌کند، به‌ویژه در بیماران با سابقه سنگ کلیه یا نارسایی مزمن.
۳– آیا رژیم غذایی گیاه‌خواری می‌تواند سطح اسید اوریک را کاهش دهد؟
بله، رژیم گیاه‌خواری متعادل با پروتئین گیاهی و محدودیت غذاهای پرپورین معمولاً مؤثر است.
جمع‌بندی
افزایش سطح اسید اوریک( هایپراوریسمی) نه‌تنها زمینه‌ساز نقرس است، بلکه می‌تواند به‌تدریج به کلیه‌ها آسیب رسانده و خطر سنگ کلیه یا نارسایی کلیوی را افزایش دهد. تشخیص و درمان به‌موقع، تغذیه سالم و کنترل بیماری‌های زمینه‌ای نقش کلیدی در پیشگیری از این آسیب دارند. توجه جدی به میزان اسید اوریک به‌منزله‌ی مراقبت از یکی از مهم‌ترین فیلترهای بدن، یعنی کلیه‌هاست.
منابع :
۱. LabTestsOnline – Uric Acid Blood Test and Kidney Impact
۲. CDC – Managing High Uric Acid to Prevent Kidney Disease
No.48
۰۴/۰۷