در سال‌های اخیر، مطالعات متعددی نشان داده‌اند که بیماران مبتلا به آنتی‌بادی‌های TPO مثبت (ضد تیروپراکسیداز)، تنها به اختلال عملکرد تیروئید محدود نمی‌شوند. این بیماران در بسیاری موارد دچار تغییراتی در آزمون‌های کبدی از جمله افزایش آنزیم GGT (گاما گلوتامیل ترانسفراز) هستند که می‌تواند نشانه‌ای از درگیری صفراوی یا التهاب مزمن کبدی باشد.
این هم‌پوشانی نشان می‌دهد که خودایمنی تیروئید و بیماری‌های صفراوی ممکن است به‌طور ایمنی‌شناختی به هم مرتبط باشند.
آنتی‌بادی TPO چیست و چه نقشی دارد؟
آنتی‌بادی‌های ضد تیروپراکسیداز (TPO Ab) توسط سیستم ایمنی در برابر آنزیمی ساخته می‌شوند که برای ساخت هورمون‌های تیروئیدی لازم است. این آنتی‌بادی‌ها:
– در بیماری‌های هاشیموتو و گریوز شایع‌اند.
– می‌توانند بدون علامت یا همراه با کم‌کاری یا پرکاری تیروئید باشند.
– در برخی افراد، تنها علامت وجود یک زمینه خودایمنی فعال در بدن هستند.
بنابراین، مثبت بودن TPO نه‌تنها نشانه بیماری تیروئید، بلکه شاخصی از مستعد بودن بدن برای اختلالات خودایمن دیگر** (از جمله کبدی و صفراوی) محسوب می‌شود.
GGT چیست و چرا افزایش می‌یابد؟
GGT آنزیمی است که در سلول‌های کبد و مجاری صفراوی یافت می‌شود.
افزایش سطح آن معمولاً زمانی رخ می‌دهد که یکی از موارد زیر وجود داشته باشد:
– گرفتگی یا التهاب مجاری صفراوی (cholestasis)
– کبد چرب غیرالکلی (NAFLD)
– مصرف طولانی‌مدت الکل یا داروهای خاص
– افزایش استرس اکسیداتیو و التهاب مزمن در بدن
نکته مهم آن است که در بیماران با آنتی‌بادی TPO مثبت، افزایش GGT اغلب بدون علائم ظاهری کبدی رخ می‌دهد و ممکن است بازتابی از التهاب کبدی خودایمن خفیف یا اختلال صفراوی نهفته باشد.
چرا TPO مثبت می‌تواند با بیماری‌های صفراوی همراه باشد؟
۱. اشتراک زمینه‌های خودایمنی
بدن ممکن است همزمان علیه چند بافت مختلف واکنش نشان دهد. وجود TPO مثبت نشانگر فعال بودن پاسخ‌های ایمنی علیه بافت‌های غده‌ای است، و این سازوکار در برخی موارد به کبد و مجاری صفراوی نیز گسترش می‌یابد.
۲. بروز همزمان با کلانژیت صفراوی اولیه (PBC)
در تعداد قابل توجهی از بیماران مبتلا به PBC، آنتی‌بادی‌های تیروئیدی مانند TPO مثبت گزارش می‌شوند. این هم‌زمانی ناشی از اتصال آنتی‌ژن‌های مشابه در غشاهای صفراوی و تیروئیدی است که پاسخ ایمنی مشترکی برمی‌انگیزد.
۳. تغییرات متابولیکی ناشی از کم‌کاری تیروئید
در کم‌کاری تیروئید، متابولیسم چربی و ترشح صفرا کاهش می‌یابد که می‌تواند باعث افزایش GGT و ALP شود، حتی بدون وجود آسیب ساختاری کبد.
اهمیت بررسی همزمان عملکرد تیروئید و کبد
پزشکان توصیه می‌کنند که در بیماران با TPO مثبت و افزایش آنزیم‌های کبدی (به‌ویژه GGT یا ALP)، باید موارد زیر مورد بررسی دقیق قرار گیرد:
– عملکرد تیروئید (TSH، FT4)
– مارکرهای خودایمنی کبدی مانند AMA، ANA و SMA
– سونوگرافی کبد و مجاری صفراوی برای بررسی التهاب یا انسداد
– سابقه خانوادگی بیماری‌های خودایمن
در مواردی، تشخیص زودهنگام PBC یا هپاتیت خودایمن در بیماران TPO مثبت، از پیشرفت به سیروز جلوگیری می‌کند.
پیامدهای بالینی و توصیه‌های عملی
– ارتباط TPO و GGT نه به معنای حتمی بودن بیماری کبدی، بلکه هشداری برای پایش عملکرد صفراوی است.
– اصلاح کم‌کاری تیروئید می‌تواند به بهبود نسبی GGT در برخی بیماران منجر شود.
– تغییرات شاخص‌های کبدی باید در زمینه وضعیت تیروئید و سایر مارکرهای خودایمن تفسیر شوند.
پرسش‌های متداول
۱. آیا هر فرد TPO مثبت باید از نظر بیماری‌های کبدی بررسی شود؟
در صورت بالا بودن GGT یا ALP، یا داشتن علائم خستگی، خارش یا زردی، بررسی کبد و مجاری صفراوی توصیه می‌شود.
۲. آیا افزایش GGT در بیماران تیروئیدی موقت است؟
در کم‌کاری تیروئید کنترل‌نشده، ممکن است با اصلاح هورمون‌ها سطح GGT طبیعی شود؛ اما در حضور بیماری خودایمن صفراوی، پایدار باقی می‌ماند.
۳. آیا مصرف داروهای تیروئید باعث افزایش GGT می‌شود؟
داروهای جایگزین تیروئید به‌طور مستقیم باعث افزایش GGT نمی‌شوند؛ افزایش آن معمولاً ناشی از التهاب یا اختلال صفراوی همراه است.
جمع‌بندی
افزایش GGT در بیمارانی که آنتی‌بادی TPO مثبت دارند، اغلب بازتابی از یک زمینه التهابی و خودایمن مشترک بین تیروئید و کبد است. با اینکه ممکن است بدون علامت بالینی باشد، اما بررسی دقیق برای رد بیماری‌های صفراوی مانند PBC یا هپاتیت خودایمن نوع ۱ و ۲ ضروری است. تشخیص و درمان زودهنگام، از پیشرفت آسیب کبدی جلوگیری می‌کند و به بهبود کیفیت زندگی بیمار کمک می‌نماید.
منابع :
– [Autoimmune Hepatitis and Thyroid Autoimmunity – Mayo Clinic]
– [Gamma‑Glutamyl Transferase (GGT) Test – LabTestsOnline]
No.83
۰۴/۰۸