غده تیروئید، تنظیم‌کننده اصلی متابولیسم و ذخیره انرژی بدن است. اختلال در عملکرد آن می‌تواند طیف وسیعی از علائم، از بی‌قراری و تپش قلب تا خستگی و درد گردن را ایجاد کند.
در شرایطی که التهاب حاد در بافت تیروئید آغاز می‌شود، ممکن است تغییرات هورمونی شدیدی رخ دهد؛ یکی از مهم‌ترین آن‌ها کاهش سطح TSH همراه با افزایش موقتی هورمون‌های تیروئیدی است.
این وضعیت معمولاً در تیروئیدیت دردناک (Subacute یا De Quervain’s Thyroiditis) یا نوع خودایمنی خاصی از تیروئیدیت پس‌یروسی مشاهده می‌شود.
TSH چیست و چرا در التهاب تیروئید کاهش می‌یابد؟
هورمون TSH (Thyroid-Stimulating Hormone) از هیپوفیز ترشح شده و فعالیت غده تیروئید را کنترل می‌کند. به‌طور طبیعی، افزایش یا کاهش سطح T3 و T4 باعث تحریک یا مهار ترشح TSH می‌شود.
در تیروئیدیت دردناک، التهاب سلول‌های فولیکولی باعث نشت ناگهانی هورمون‌های تیروئیدی به خون می‌شود. نتیجه آن، افزایش موقت T3 و T4 و در پی آن کاهش بازخوردی TSH است.
این وضعیت برخلاف گریوز یا پرکاری تیروئید اولیه، ناشی از ترشح درون‌ذاتی زیاد نیست بلکه حاصل آسیب سلولی و آزادسازی محتویات فولیکولی است.
علل شایع تیروئیدیت دردناک (Subacute Thyroiditis)
این بیماری معمولاً پس از یک عفونت ویروسی دستگاه تنفسی فوقانی بروز می‌کند.
شایع‌ترین عوامل شامل:
– ویروس‌های آنفلوآنزا، آدنوویروس، کوکساکی و اوریون
– واکنش ایمنی متقاطع بین آنتی‌ژن‌های ویروسی و بافت تیروئید
– استعداد ژنتیکی (همکاری HLA‑B35)
– الگوهای پاسخ ایمنی Th1‑dominant در افراد مستعد
ویژگی‌های بالینی تیروئیدیت دردناک
نشانه‌های اصلی این بیماری معمولاً به‌صورت ناگهانی بروز می‌کنند:
– درد شدید در جلوی گردن که به فک و گوش‌ها تیر می‌کشد
– تب و ضعف عمومی
– تپش قلب و اضطراب به‌دلیل افزایش موقتی هورمون‌ها
– حساسیت شدید تیروئید هنگام لمس
– افزایش ESR و CRP (شاخص‌های التهابی با منشأ ایمنی)
دوره بیماری معمولاً چند هفته تا چند ماه طول می‌کشد و در نهایت ممکن است مرحله کوتاهی از کم‌کاری موقت تیروئید پیش از بهبودی کامل رخ دهد.
پارامترهای آزمایشگاهی در تیروئیدیت دردناک
۱. TSH: کاهش یافته (معمولاً کمتر از ۰٫۱ mIU/L)
۲. Free T4 و T3: افزایش موقتی
۳. ESR و CRP: بسیار افزایش‌یافته
۴. آنتی‌بادی‌های تیروئیدی (Anti‑TPO و Anti‑Tg): معمولاً منفی یا خفیف مثبت
۵. شمارش گلبول سفید: طبیعی یا کمی بالا
۶. جذب ید رادیواکتیو (RAIU): بسیار کاهش‌یافته (برخلاف گریوز که بالاست)
این پروفایل به پزشکان کمک می‌کند **میان تیروئیدیت دردناک، پرکاری واقعی و تیروئیدیت خودایمنی مزمن (هاشیموتو) تمایز قائل شوند.
نقش مارکرهای ایمنی در تشخیص تفکیکی
حضور یا غیاب برخی از مارکرها می‌تواند الگوی ایمنی هر نوع التهاب تیروئید را مشخص کند:
– Anti‑TPO و Anti‑Tg: در تیروئیدیت دردناک معمولاً منفی‌اند، اما در تیروئیدیت هاشیموتو بسیار بالا هستند.
– CRP و ESR: شاخص التهاب سیستمیک هستند و در فرم دردناک افزایش می‌یابند.
– IL‑۶ و TNF‑α: در تحقیقات جدید به‌عنوان میانجی‌های کلیدی التهاب ویروسی تیروئید شناخته شده‌اند.
– HLA‑B35: ارتباط ژنتیکی قوی با بروز تیروئیدیت دردناک دارد.
این مارکرها نشان می‌دهند که تیروئیدیت دردناک بیش از آنکه خودایمنی مزمن باشد، یک پاسخ ایمنی حاد ویروسی با منشأ سیتوکینی است.
درمان و پیگیری بیماران با TSH پایین ناشی از تیروئیدیت دردناک
درمان بر کنترل التهاب و تسکین درد متمرکز است:
– استفاده از داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs)
– در موارد شدید، پردنیزولون برای چند هفته
– درمان علامتی برای تپش قلب با بتابلوکرها (مثل پروپرانولول)
– پرهیز از درمان‌های ضدتیروئید، چون پرکاری واقعی وجود ندارد
– پیگیری منظم سطح TSH برای پیشگیری از افت طولانی‌مدت عملکرد تیروئید
در اغلب بیماران، عملکرد تیروئید طی ۲ تا ۳ ماه به حالت طبیعی بازمی‌گردد؛ اما در درصد کمی (کمتر از ۱۰٪)، کم‌کاری دائمی رخ می‌دهد.
پرسش‌های متداول (FAQ)
۱. آیا TSH پایین در تیروئیدیت دردناک خطرناک است؟
معمولاً خیر. کاهش TSH موقتی است و با برطرف شدن التهاب، به سطح طبیعی برمی‌گردد.
۲. آیا این نوع تیروئیدیت قابل سرایت است؟
خیر، گرچه احتمال آغاز آن پس از عفونت ویروسی بالاست، اما خود بیماری مسری نیست.
۳. آیا ممکن است دوباره عود کند؟
در اغلب موارد خیر، ولی در افراد با زمینه ژنتیکی HLA‑B35 ممکن است در آینده مجدداً بروز کند.
خلاصه بالینی
– کاهش TSH در تیروئیدیت دردناک ناشی از آزادسازی ناگهانی هورمون‌ها، نه پرکاری واقعی است.
– مثبت نبودن آنتی‌بادی‌های تیروئیدی به نفع منشأ ویروسی و غیراِیمنی مزمن است.
– افزایش ESR و CRP، شاخص تشخیص افتراقی مهم محسوب می‌شوند.
– در بیشتر بیماران، عملکرد تیروئید به‌صورت کامل و خودبه‌خود بهبود می‌یابد.
منابع :
۱. [Mayo Clinic – Subacute (De Quervain’s) Thyroiditis]
2. [Cleveland Clinic – Understanding Thyroiditis and TSH Changes]
No.60
۰۴/۰۸
