اسهال خونی یکی از علائم هشداردهنده در پزشکی است که معمولاً با مدفوع آبکی همراه با خون آشکار می‌شود. این وضعیت ممکن است از یک عفونت ساده تا بیماری‌های پیچیده و تهدیدکننده حیات متغیر باشد و سالانه صدها میلیون نفر را درگیر می‌کند. شناسایی سریع علت و شروع درمان مناسب، در کاهش عوارض و پیشگیری از پیامدهای خطرناک، نقش کلیدی دارد.
مهم‌ترین دلایل اسهال خونی: از باکتری‌ها تا تومورها
عفونت‌های باکتریایی
حدود ۷۰٪ موارد اسهال خونی منشأ عفونی دارند. شیگلا شایع‌ترین عامل، به‌ویژه در کودکان، است که با تب، احساس دفع مکرر و مدفوع حاوی خون و مخاط تظاهر می‌کند. اشریشیا کلی هموراژیک (EHEC) می‌تواند منجر به سندرم همولیتیک-اورمیک (HUS) شود که در کودکان خطرناک است. کمپیلوباکتر و سالمونلا نیز از طریق مواد غذایی ناقص‌پز مانند مرغ منتقل می‌شوند.
سایر عوامل عفونی
انتاموبا هیستولیتیکا عامل شایع دیسانتری آمیبی است، در حالی‌که کلستریدیوئیدس دیفیسیل، به‌ویژه پس از مصرف آنتی‌بیوتیک، باعث کولیت شدید می‌شود. ویروس‌هایی مانند CMV در بیماران با نقص ایمنی و روتاویروس در کودکان نیز در برخی موارد دیده می‌شوند.
علل غیرعفونی
در موارد مزمن یا عودکننده، بیماری‌های غیرعفونی مطرح‌اند. کولیت اولسراتیو و کرون از بیماری‌های التهابی روده هستند که اغلب با خونریزی و فوریت دفع ظاهر می‌شوند. کولیت ایسکمیک، سرطان روده بزرگ و عوارض دارویی (مثل NSAIDها یا داروهای شیمی‌درمانی) نیز در بروز اسهال خونی نقش دارند.
چگونه اسهال خونی را تشخیص دهیم؟
ترکیب آزمایش‌های میکروبیولوژیک، تست‌های مدفوع، تصویربرداری شکمی و در موارد خاص، کولونوسکوپی، مسیر اصلی تشخیص را تشکیل می‌دهند.
-
کشت مدفوع همچنان پایه تشخیص باکتری‌های شایع است.
-
تست‌های مولکولی (PCR) امکان شناسایی سریع بیش از ۲۰ پاتوژن را در چند ساعت فراهم می‌کنند.
-
تصویربرداری شکمی (CT scan) برای بررسی التهاب، ایسکمی یا تومورها کاربرد دارد.
-
بیوپسی از کولون برای تمایز میان کولیت التهابی و نئوپلازی مفید است.
راهکارهای درمانی مؤثر
درمان دارویی
-
آنتی‌بیوتیک‌ها بر اساس عامل بیماری‌زا انتخاب می‌شوند؛ مثلاً آزیتروماسین برای شیگلا و وانکومایسین خوراکی برای C. difficile.
-
استفاده از داروهای ضدمتحرک در عفونت‌های خاص مانند EHEC ممنوع است، چون خطر عوارضی مانند HUS را افزایش می‌دهد.
درمان حمایتی
-
تجویز مایعات خوراکی یا وریدی برای پیشگیری از دهیدراسیون بسیار ضروری است.
-
در موارد شدید، ممکن است نیاز به انتقال خون یا مداخله جراحی اورژانسی برای خونریزی کنترل‌نشده یا سوراخ‌شدگی کولون وجود داشته باشد.
پیشگیری: از واکسیناسیون تا ایمنی غذایی
-
واکسیناسیون کودکان با واکسن روتاویروس باعث کاهش چشمگیر بستری‌ها شده است.
-
رعایت اصول بهداشت، پخت کامل غذا و اجتناب از لبنیات غیرپاستوریزه از اصلی‌ترین روش‌های پیشگیری محسوب می‌شوند.
-
مدیریت مسئولانه تجویز آنتی‌بیوتیک‌ها نیز نقش مهمی در کنترل عفونت‌های مقاوم دارد.
نتیجه‌گیری
اسهال خونی یک هشدار مهم در سیستم گوارشی است که نباید دست‌کم گرفته شود. تشخیص سریع، تعیین علت دقیق و اجرای درمان متناسب، می‌تواند از عوارض جدی مانند کم‌آبی، نارسایی کلیوی یا نیاز به جراحی جلوگیری کند. با پیشرفت ابزارهای تشخیصی و رعایت اصول پیشگیرانه، می‌توان امید داشت که مدیریت این وضعیت پیچیده به سطح بالاتری ارتقاء یابد.
منبع:
No. 55
۰۴/۰۲