کراتین کیناز (Creatine Kinase یا CK) آنزیمی است که در عضلات اسکلتی، قلب و مغز وجود دارد و نقش اساسی در تأمین انرژی سلولی ایفا میکند. وظیفه اصلی CK تبدیل کراتین فسفات به ATP (منبع انرژی سلولی) است؛ بنابراین میزان این آنزیم در خون میتواند نشاندهنده سلامت عضلات، قلب و حتی سیستم عصبی باشد.
تغییر سطح CK در آزمایش خون — چه بالا و چه پایین — معمولاً علامتی از آسیب عضلانی، حمله قلبی، یا اختلال در عملکرد تیروئید یا کبد است و تفسیر دقیق آن باید توسط پزشک انجام شود.
محدوده طبیعی CK در آزمایش خون
محدوده دقیق ممکن است با روش آزمایشگاه متفاوت باشد، اما بهطور کلی:
- مردان: حدود ۵۵ تا ۱۷۰ واحد در لیتر (U/L)
- زنان: حدود ۳۰ تا ۱۳۵ واحد در لیتر (U/L)
- کودکان: معمولاً کمی بالاتر به دلیل رشد عضلانی سریعتر
🔹 افزایش یا کاهش قابلتوجه CK نیازمند بررسی عملکرد عضلات، قلب و کبد است.
دلایل افزایش CK خون (CK بالا)
افزایش کراتین کیناز یا هایپرکراتینکینازمی (HyperCKemia) معمولاً به تخریب سلولی و آزاد شدن آنزیم از بافتهای عضلانی یا قلبی مربوط میشود. مهمترین دلایل عبارتاند از:
۱. آسیب یا فعالیت شدید عضلانی
ورزش سنگین، تصادف، ضربه یا کار فیزیکی شدید میتوانند سبب آزاد شدن CK از عضلات شوند. این حالت معمولاً گذراست و با استراحت برطرف میشود.
۲. رابدومیولیز (Rhabdomyolysis)
یک وضعیت اورژانسی که در آن تخریب گسترده بافت عضلانی باعث نشت مقادیر بسیار زیاد CK، میوگلوبین و پتاسیم به خون میشود.
علائم: درد شدید عضلانی، ضعف، تیره شدن ادرار و گاهی نارسایی کلیه.
۳. حمله قلبی (Myocardial Infarction)
در حمله قلبی، سلولهای عضله قلب (میوکارد) تخریب میشوند و نوع خاصی از CK به نام CK-MB به خون وارد میشود.
افزایش CK-MB همراه با تروپونین بالا یک معیار تشخیصی مهم در سکته قلبی است.
۴. بیماریهای عضلانی یا عصبی
نظیر دیستروفی عضلانی (Muscular Dystrophy)، میوزیت یا اسکلروز جانبی آمیوتروفیک (ALS) که باعث آسیب مزمن عضله و افزایش CK میشوند.
۵. مصرف برخی داروها
داروهایی مانند:
- استاتینها (کاهنده چربی خون)
- کورتیکواستروئیدها
- داروهای ضدافسردگی یا ضدروانپریشی
میتوانند باعث آسیب عضله و افزایش CK شوند.
۶. هیپوکالمی یا عفونت شدید
کمبود پتاسیم یا عفونتهای سیستمیک میتواند ترشح CK را از بافتهای عضلانی تحریک کند.
دلایل کاهش CK خون (CK پایین)
کاهش کراتین کیناز یا هیپوCKemia کمتر دیده میشود، اما گاهی نشانه اختلالهای متابولیک یا کاهش توده عضلانی است.
۱. کاهش توده یا فعالیت عضلانی
در سالمندان یا افراد کمتحرک، ترشح CK از عضلات کاهش مییابد. این حالت معمولاً طبیعی است.
۲. بیماریهای مزمن کبدی
در سیروز یا نارسایی کبد، تولید و ترشح CK ممکن است مختل شود.
۳. پرکاری تیروئید (Hyperthyroidism)
هورمونهای تیروئیدی زیاد باعث افزایش متابولیسم و کاهش سطح CK در خون میشوند.
۴. سوءتغذیه یا کمبود پروتئین
وقتی بدن نتواند پروتئین کافی برای ساخت آنزیمها تأمین کند، سطح CK ممکن است کاهش یابد.
۵. بارداری یا مصرف برخی داروها
در دوران بارداری یا مصرف متداوم داروهای ضددرد یا آرامبخش، کاهش خفیف CK مشاهده میشود.
تحلیل همبستگی آزمایشگاهی (Correlation Insight)
مقایسه CK با سایر شاخصها به درک دقیقتر بیماری کمک میکند:
- CK-MB ↑ + تروپونین ↑ → حمله قلبی یا التهاب عضله قلب
- CK ↑ + AST/ALT ↑ → آسیب عضلانی یا بیماری کبدی
- CK ↑ + کراتینین ↑ → تخریب عضله و خطر نارسایی کلیه (رابدومیولیز)
- CK ↓ + TSH ↓ → پرکاری تیروئید
اقدامات و رویکرد درمانی
اگر CK بالا باشد:
- استراحت کامل و اجتناب از فعالیت شدید
- بررسی داروهای مصرفی و قطع موقت آنها در صورت مشکوک بودن به آسیب عضله
- انجام آزمایشهای تکمیلی شامل CK-MB، تروپونین، کراتینین، میوگلوبین
- در موارد رابدومیولیز: تزریق مایعات و نظارت کلیوی
اگر CK پایین باشد:
- بررسی وضعیت تغذیه و سلامت عمومی
- کنترل عملکرد تیروئید و کبد
- در صورت کاهش مزمن، بررسی توده عضلانی و میزان فعالیت بدنی
چه زمانی باید نگران شد؟
افزایش چشمگیر CK (بیش از ۵ برابر حد طبیعی) همراه با درد شدید عضلانی، ضعف یا ادرار تیرهرنگ ممکن است نشانه رابدومیولیز یا آسیب قلبی باشد — وضعیتی که نیاز به بررسی فوری دارد.
کاهش مزمن CK اگر با ضعف عمومی یا کاهش غیرعادی وزن همراه باشد، باید توسط پزشک بررسی شود.
پرسشهای متداول (FAQ)
آیا بعد از ورزش ممکن است CK بالا برود؟
بله، فعالیت سنگین یا تمرینهای قدرتی میتواند بهطور موقت CK را افزایش دهد.
آیا سطح CK بالا همیشه خطرناک است؟
خیر، گاهی افزایش خفیف پس از فعالیت یا مصرف دارو موقت و بدون خطر است.
تفاوت بین CK و CK-MB چیست؟
CK کل نشانگر آسیب عضلانی عمومی است، اما CK-MB مخصوص عضله قلب میباشد.
چگونه میتوان سطح CK را کنترل کرد؟
با تغذیه مناسب، استراحت کافی، ورزش منظم و اجتناب از مصرف خودسرانه داروهای استاتینی.
منابع:
NO. 30
۰۴/۰۹