سرطان خون گروهی از سرطان‌ها است که بر سلول‌های خونی و تولید آن‌ها در مغز استخوان اثر می‌گذارد. این بیماری باعث رشد بی‌رویه سلول‌های غیرطبیعی می‌شود که عملکرد مناسب برای بدن ندارند و سلول‌های سالم را کنار می‌زنند. شناخت انواع سرطان خون و علائم آن برای تشخیص زودهنگام و شروع درمان مؤثر حیاتی است.
انواع اصلی سرطان خون
۱. لوسمی (Leukemia)
– شرح: شروع در مغز استخوان و معمولاً بر سلول‌های سفید خون اثر می‌گذارد. سلول‌های لوسمیک نابالغ بوده و توانایی مبارزه با عفونت را ندارند.
– انواع شایع:
- لوسمی لنفوسیتی حاد (ALL) – بیشتر در کودکان
- لوسمی میلوئیدی حاد (AML) – شایع‌ترین نوع حاد در بزرگسالان
- لوسمی لنفوسیتی مزمن (CLL) – شایع‌ترین لوسمی مزمن در بزرگسالان
- لوسمی میلوئیدی مزمن (CML) – پیشرفت آهسته و غالباً در میانسالان و سالمندان
۲. لنفوم (Lymphoma)
– شرح: سرطان سیستم لنفاوی که در سلول‌های لنفوسیت ایجاد می‌شود.
– زیرگروه‌ها:
– لنفوم هوچکین
– لنفوم غیرهوچکین (شایع‌تر)
۳. میلوما (Myeloma)
– شرح: سرطان سلول‌های پلاسما در مغز استخوان که آنتی‌بادی تولید می‌کنند.
– نوع شایع: میلوم متعدد (Multiple myeloma)
۴. نئوپلاسم‌های میلوپرولیفراتیو (MPN)
– رشد بیش‌ازحد سلول‌های خونی (سفید، قرمز یا پلاکت‌ها)
۵. سندرم‌های میلودیسپلاستیک (MDS)
– تولید سلول‌های خونی ناقص یا نابالغ که عملکرد مناسب ندارند.
علائم شایع سرطان خون
علائم بر اساس نوع سرطان متفاوت است، اما رایج‌ترین نشانه‌ها عبارت‌اند از:
– خستگی و ضعف مداوم
– تب یا لرز بدون دلیل مشخص
– تنگی نفس
– تورم غدد لنفاوی (گردن، کشاله ران یا زیر بغل)
– عفونت‌های مکرر یا شدید
– درد استخوان یا مفاصل
– تعریق شبانه شدید
– تغییرات کبد یا طحال (بزرگی یا درد)
– کاهش وزن ناخواسته
– کبودی یا خونریزی غیرعادی (از جمله خونریزی لثه یا بینی، لکه‌های قرمز ریز روی پوست – پتشی)
عوامل خطر سرطان خون
– افزایش سن (به‌ویژه بالای ۶۰ سال)
– جنس مذکر (در برخی انواع شایع‌تر)
– سابقه قرارگیری در معرض مواد شیمیایی سمی (بنزن، فرمالدهید)
– سابقه درمان‌های شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی
– اختلالات ژنتیکی یا سابقه خانوادگی
– برخی بیماری‌های خودایمنی یا التهابی مزمن
– مصرف سیگار یا قرارگیری در معرض دود دست‌دوم
شدت و سرعت رشد
اگر بخواهیم از نظر شدت و سرعت پیشرفت صحبت کنیم، معمولاً انواع حاد (Acute) سرطان خون خطرناک‌تر محسوب می‌شوند، چون سلول‌های سرطانی در مدت بسیار کوتاهی تکثیر می‌شوند و عملکرد مغز استخوان را به‌شدت مختل می‌کنند.
لوسمی لنفوسیتی حاد (ALL) و لوسمی میلوئیدی حاد (AML)
– پیشرفت سریع، علائم طی هفته‌ها ظاهر می‌شوند
– بدون درمان فوری می‌توانند ظرف مدت کوتاهی جان بیمار را تهدید کنند
لنفوم‌های پیشرفته (به‌ویژه نوع تهاجمی غیرهوچکین)
– رشد سریع توده‌های لنفاوی و درگیری اندام‌های حیاتی
– نیاز به درمان سریع با شیمی‌درمانی یا سایر روش‌ها
میلوم متعدد
– پیشرفت تدریجی‌تر دارد، اما در مراحل پیشرفته می‌تواند باعث نارسایی کلیه، شکستگی استخوان و عفونت‌های شدید شود
انواع مزمن (CLL و CML)
– نسبت به انواع حاد آهسته‌تر پیشرفت می‌کنند
– ولی اگر به فاز «شتاب‌یافته» یا «بحرانی» برسند، خطرشان مشابه لوسمی حاد می‌شود
به بیان ساده، AML و ALL را می‌توان اورژانس‌های سرطان خون دانست، چون هر تأخیر در شروع درمان می‌تواند پیامدهای جبران‌ناپذیری داشته باشد.
سؤالات متداول
۱. آیا همه سرطان‌های خون خطرناک و سریع پیشرفت می‌کنند؟
خیر، برخی انواع (مثل لوسمی مزمن) ممکن است سال‌ها بدون علائم جدی پیشرفت کنند، اما برخی مانند لوسمی حاد پیشرفت سریعی دارند.
۲. آیا سرطان خون فقط کودکان را مبتلا می‌کند؟
خیر، اگرچه برخی انواع مانند لوسمی لنفوسیتی حاد در کودکان شایع‌تر است، بیشتر انواع سرطان خون در بزرگسالان دیده می‌شود.
۳. آیا پیشگیری از سرطان خون ممکن است؟
راه مشخصی برای پیشگیری کامل وجود ندارد، اما کاهش قرارگیری در معرض عوامل خطر (مثل مواد شیمیایی و دخانیات) می‌تواند مفید باشد.
جمع بندی
سرطان خون شامل چندین نوع مختلف است که هر کدام ویژگی‌ها و الگوی پیشرفت خاص خود را دارند. علائم آن متنوع و گاهی مشابه بیماری‌های ساده‌تر است، بنابراین پیگیری پزشکی در صورت مشاهده علائم پایدار یا غیرعادی اهمیت زیادی دارد.
منابع :
– [Mayo Clinic – Leukemia Symptoms & Causes]
– [Cleveland Clinic – Blood Cancer Overview]
No.116
۰۴/۰۶
