سکته مغزی (Stroke) یکی از فوریت‌های پزشکی مهم است که در اثر اختلال در خون‌رسانی به مغز رخ می‌دهد. بسته به نوع اختلال، سکته‌ها به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند: سکته‌های ایسکمیک (ناشی از انسداد) و سکته‌های هموراژیک (ناشی از خونریزی). هر یک از این انواع، علائم، علل و پیامدهای متفاوتی دارند که شناخت آن‌ها برای تشخیص به‌موقع و درمان مؤثر حیاتی است.
سکته ایسکمیک چیست؟
سکته ایسکمیک زمانی اتفاق می‌افتد که جریان خون به بخشی از مغز مسدود شود و در نتیجه، اکسیژن و مواد مغذی به سلول‌های مغزی نرسد. این نوع سکته حدود ۸۷٪ از کل سکته‌ها را تشکیل می‌دهد.
دو نوع اصلی سکته ایسکمیک وجود دارد:
۱. سکته ترومبوتیک (Thrombotic)
در این نوع، لخته خونی در داخل یکی از شریان‌های مغز ایجاد می‌شود. افراد مسن و کسانی که به دیابت، کلسترول بالا یا تصلب شرایین (آترواسکلروز) مبتلا هستند بیشتر در معرض این نوع سکته قرار دارند.
علائم ممکن است ناگهانی بروز کنند، به‌ویژه در خواب یا صبح زود. گاهی سکته ترومبوتیک به‌تدریج در طی چند ساعت تا چند روز پیشرفت می‌کند.
۲. سکته آمبولیک (Embolic)
در این نوع، لخته خون یا تکه‌ای از پلاک چربی که در جایی دیگر از بدن (مانند قلب) تشکیل شده، به مغز منتقل می‌شود و باعث انسداد شریان‌های مغزی می‌شود. این نوع سکته معمولاً به‌صورت ناگهانی و بدون علائم هشداردهنده بروز می‌کند.
حدود ۱۵٪ از موارد سکته آمبولیک در مبتلایان به فیبریلاسیون دهلیزی (نوعی ضربان نامنظم قلب) دیده می‌شود.
سکته هموراژیک چیست؟
سکته هموراژیک زمانی رخ می‌دهد که یکی از رگ‌های خونی در مغز دچار پارگی شده و خون به درون بافت مغزی نشت می‌کند. این خونریزی می‌تواند منجر به افزایش فشار، التهاب و تحریک در ناحیه آسیب‌دیده شود و در نهایت به سلول‌های مغزی صدمه جدی وارد کند. حدود ۱۳٪ از سکته‌ها از نوع هموراژیک هستند.
دو نوع اصلی سکته هموراژیک عبارت‌اند از:
۱. خونریزی مغزی (Intracerebral Hemorrhage)
این نوع خونریزی داخل بافت مغز رخ می‌دهد و معمولاً ناشی از فشار خون بالا است. شروع علائم ناگهانی است و در موارد شدید می‌تواند باعث کما یا مرگ شود.
۲. خونریزی ساب‌آراکنوئید (Subarachnoid Hemorrhage)
در این نوع، خونریزی در فضای بین مغز و پرده‌های محافظ آن (مننژ) رخ می‌دهد. این نوع سکته اغلب به دلیل آنوریسم مغزی یا ناهنجاری‌های عروقی (AVM) ایجاد می‌شود.
- آنوریسم: برجستگی یا ضعف در دیواره شریان که ممکن است پاره شود.
- AVM: درهم‌تنیدگی غیرطبیعی شریان‌ها و وریدها که معمولاً مادرزادی است.
سکته مغزی مکرر (Recurrent Stroke)
حدود یک نفر از هر چهار نفر که سکته مغزی را تجربه کرده‌اند، طی پنج سال آینده دوباره دچار سکته خواهند شد. خطر بروز سکته مجدد در روزها و ماه‌های ابتدایی پس از سکته اول بیشتر است.
- حدود ۳٪ از بیماران در ۳۰ روز اول سکته دوم را تجربه می‌کنند.
- یک‌سوم افراد طی دو سال دومین سکته را تجربه می‌کنند.
هر سکته‌ی جدید می‌تواند منجر به ناتوانی بیشتر و افزایش خطر مرگ شود، بنابراین پیشگیری از سکته مجدد اهمیت زیادی دارد.
جمع‌بندی
شناخت انواع سکته مغزی، از جمله سکته ایسکمیک، هموراژیک و سکته‌های مکرر، برای تشخیص زودهنگام و جلوگیری از عوارض جدی ضروری است. اگرچه بسیاری از عوامل خطر مانند فشار خون بالا، فیبریلاسیون دهلیزی، دیابت و سیگار کشیدن قابل کنترل‌اند، اما نیاز به پیگیری منظم پزشکی و سبک زندگی سالم نیز وجود دارد.
در صورت مشاهده علائم مشکوک مانند بی‌حسی ناگهانی، ضعف در یک طرف بدن، اختلال در بینایی یا گفتار، فوراً با اورژانس تماس بگیرید—زیرا زمان، مغز است.
منبع: مرکز پزشکی جان هاپکینز