بازآرایی ژن ایمونوگلوبولین (Immunoglobulin Gene Rearrangement) فرآیندی طبیعی در تکامل سلول‌های B است که تنوع وسیع آنتی‌بادی‌ها را ایجاد می‌کند. هر سلول B در بدن، الگوی منحصربه‌فردی از بازآرایی ژنی دارد. زمانی‌که یک سلول B به‌طور نابجا تکثیر می‌شود، جمعیتی کلونال (یک‌شکل) ایجاد می‌کند. شناسایی این الگوی کلونال، اساس آزمون کلونالیته B-cell است که با PCR و تحلیل بازآرایی IGH و IGK انجام می‌شود. این تست در کنار بیوپسی و فنوتیپ‌گذاری، برای تشخیص لنفوم‌های سلول B، بررسی باقی‌مانده بیماری (MRD) و پایش عود استفاده می‌شود.
بازآرایی ژن در سلول‌های B چیست؟
ژن‌های ایمونوگلوبولین از بخش‌های V، D و J تشکیل شده‌اند که در مغز استخوان طی فرآیند V(D) به هم متصل می‌شوند. این ترکیب باعث ایجاد تنوع آنتی‌بادی می‌شود. در حالت طبیعی، جمعیت سلول‌های B چندکلونی (پلی‌کلونال) است. اما در لنفوم یا نئوپلاسم پلاسماسل، یک کلون غالب دیده می‌شود که قابل شناسایی با آزمون مولکولی است
کاربردهای آزمایش بازآرایی ژن ایمونوگلوبولین
-
تشخیص لنفوم‌های سلول B: در بیمارانی با علائم مشکوک (بزرگی غدد لنفاوی، تعریق شبانه، کاهش وزن، خستگی) که نتایج بیوپسی یا ایمونوفنوتیپینگ قطعی نیست.
-
پایش باقی‌مانده بیماری (MRD): پس از درمان لنفوم یا مولتیپل میلوما، برای بررسی عود یا باقی‌ماندن سلول‌های بدخیم.
-
تمایز کلونال از پلی‌کلونال: کمک به افتراق بیماری‌های بدخیم از واکنش‌های التهابی یا خودایمنی
روش انجام و نوع نمونه
-
نمونه‌ها: بافت غدد لنفاوی (پارافینه یا تازه)، مغز استخوان، مایعات بدن (پلور، آسیت، CSF) یا خون محیطی.
-
تکنیک: PCR چندپرایمری برای IGH و IGK و سپس آنالیز قطعات با الکتروفورز موئینه یا کیت‌های استاندارد BIOMED-2 .
تفسیر نتایج
-
یافته کلونال (یک باند غالب): در حضور شواهد بالینی و پاتولوژیک، به نفع لنفوم یا نئوپلاسم سلول B است.
-
نتیجه منفی: لنفوم را رد نمی‌کند (ممکن است بار تومور کم باشد یا هیپرموتاسیون مانع اتصال پرایمرها شود).
-
نکته مهم: آزمون کلونالیته باید همیشه همراه با پاتولوژی بافت و ایمونوفنوتیپینگ تفسیر شود .
محدودیت‌ها
-
کاذب مثبت: ممکن است در عفونت مزمن یا بیماری‌های خودایمنی کلون کوچک ظاهر شود.
-
کاذب منفی: در موارد با سلول کم یا بازآرایی خارج از محدوده پرایمرها.
-
عدم تعیین نوع لنفوم: این تست وجود کلونالیتی را مشخص می‌کند اما برای زیرگروه دقیق باید از FISH، کاریوتایپ یا NGS استفاده شود
پرسش‌های متداول (FAQ)
۱) آیا کلونال بودن یعنی قطعاً سرطان است؟
خیر. ممکن است در التهاب یا ایمنی مختل هم کلون دیده شود.
۲) آیا نتیجه منفی یعنی لنفوم رد شده است؟
خیر. باید با بیوپسی و سایر تست‌ها ترکیب شود.
۳) آیا این تست جایگزین بیوپسی است؟
خیر. بیوپسی و پاتولوژی پایه اصلی تشخیص است؛ این تست نقش مکمل دارد.
جمع‌بندی
آزمون بازآرایی ژن ایمونوگلوبولین یک ابزار ارزشمند برای تشخیص لنفوم سلول B، پایش MRD و بررسی عود است. اما نتیجه باید در کنار پاتولوژی، ایمونوفنوتیپینگ و سایر روش‌های مولکولی تفسیر شود. این تست می‌تواند در بسیاری از موارد ابهام تشخیصی را برطرف کند، اما جایگزین کامل بیوپسی نیست.
منابع :
Testing.com – Immunoglobulin Gene Rearrangement
ARUP Consult – IGH/IGK Molecular Test
No. 123
۰۴/۰۵