انسولین (Insulin) یکی از مهمترین هورمونهای بدن است که نقش اصلی آن تنظیم قند خون و تأمین انرژی سلولهاست. بسیاری از افراد زمانی با نام انسولین مواجه میشوند که دچار قند خون بالا، افت قند، اضافه وزن یا اختلالات متابولیک شدهاند.
اگر در آزمایش خون شما عدد انسولین بالا یا پایین گزارش شده، این سؤال کاملاً طبیعی است که: آیا این وضعیت خطرناک است و چه بیماریهایی میتواند پشت آن باشد؟
در این مقاله، بهصورت علمی اما قابل فهم توضیح میدهیم که بالا یا پایین بودن انسولین نشانه چیست، چگونه نتایج آزمایش انسولین تفسیر میشود و چه زمانی باید نگران بود.
انسولین چیست و چه وظیفهای دارد؟
انسولین هورمونی است که توسط سلولهای بتای لوزالمعده (پانکراس) ترشح میشود.
وظایف اصلی انسولین
- کاهش قند خون پس از غذا
- انتقال گلوکز از خون به داخل سلولها
- ذخیره قند اضافی بهصورت گلیکوژن در کبد و عضلات
- نقش در متابولیسم چربی و پروتئین
به زبان ساده:
انسولین مانند «کلید» عمل میکند که اجازه میدهد قند وارد سلولها شده و به انرژی تبدیل شود.
محدوده نرمال انسولین در آزمایش خون
مقدار طبیعی انسولین معمولاً بهصورت Insulin (fasting) اندازهگیری میشود و بسته به آزمایشگاه کمی متفاوت است، اما معمولاً:
- انسولین نرمال ناشتا: حدود ۲ تا ۲۵ µIU/mL
⚠️ تفسیر انسولین بدون توجه به قند خون (FBS)، HbA1c و شاخص مقاومت به انسولین (HOMA-IR) کامل نیست.
بالا بودن انسولین نشانه چیست؟
افزایش انسولین اغلب به این معناست که بدن برای کنترل قند خون انسولین بیشتری از حد طبیعی ترشح میکند.
۱. مقاومت به انسولین (شایعترین علت)
در این حالت، سلولها به انسولین پاسخ مناسب نمیدهند.
ویژگیها:
- انسولین بالا
- قند خون ممکن است نرمال یا کمی بالا باشد
- پیشزمینه دیابت نوع ۲
ارتباط دارد با:
- اضافه وزن و چاقی شکمی
- کمتحرکی
- رژیم پرقند و پرکربوهیدرات
- سابقه خانوادگی دیابت
۲. پیشدیابت و دیابت نوع ۲ (در مراحل اولیه)
- لوزالمعده برای جبران مقاومت، انسولین بیشتری ترشح میکند
- با گذشت زمان ممکن است انسولین کاهش یابد (خستگی پانکراس)
۳. سندرم تخمدان پلیکیستیک (PCOS)
در زنان، انسولین بالا میتواند باعث:
- نامنظمی قاعدگی
- افزایش موهای زائد
- آکنه
- افزایش وزن
۴. سندرم متابولیک
ترکیبی از:
- انسولین بالا
- فشار خون بالا
- چربی خون بالا
- چاقی شکمی
۵. انسولینوما (نادر)
- تومور نادر پانکراس
- انسولین بالا همراه با افت قند خون مکرر
علائم شایع انسولین بالا
- افزایش وزن، بهویژه در ناحیه شکم
- ولع شدید به شیرینی
- خستگی و خوابآلودگی بعد از غذا
- تیرگی پوست در گردن یا زیر بغل (آکانتوز نیگریکانس)
- اختلال تمرکز
- در زنان: نامنظمی قاعدگی
پایین بودن انسولین نشانه چیست؟
کاهش انسولین معمولاً نشاندهنده اختلال در تولید انسولین توسط پانکراس است.
۱. دیابت نوع ۱
- تخریب خودایمنی سلولهای بتا
- انسولین بسیار پایین یا صفر
- نیاز مادامالعمر به تزریق انسولین
۲. مراحل پیشرفته دیابت نوع ۲
- پس از سالها مقاومت به انسولین
- پانکراس توان ترشح انسولین را از دست میدهد
۳. بیماریهای پانکراس
مانند:
- پانکراتیت مزمن
- جراحی پانکراس
- تومورهای پیشرفته
۴. سوءتغذیه یا کاهش وزن شدید
- کاهش ذخایر انرژی
- کاهش تحریک ترشح انسولین
علائم انسولین پایین
- قند خون بالا
- تشنگی شدید
- تکرر ادرار
- کاهش وزن ناخواسته
- خستگی مفرط
- تاری دید
تفسیر انسولین در کنار قند خون
- انسولین بالا + قند نرمال:→ مقاومت به انسولین
- انسولین بالا + قند بالا:→ پیشدیابت یا دیابت نوع ۲
- انسولین پایین + قند بالا:→ دیابت نوع ۱ یا نارسایی پانکراس
- انسولین بالا + افت قند:→ بررسی انسولینوما یا مصرف بیشازحد انسولین/دارو
چه زمانی بالا یا پایین بودن انسولین نگرانکننده است؟
حتماً به پزشک مراجعه کنید اگر:
- انسولین بهطور مکرر غیرطبیعی گزارش میشود
- قند خون ناشتا یا HbA1c بالا دارید
- سابقه خانوادگی دیابت دارید
- علائم افت یا افزایش قند خون را تجربه میکنید
- دچار اضافه وزن مقاوم به کاهش هستید
سؤالات متداول (FAQ)
آیا انسولین بالا یعنی دیابت دارم؟
خیر، اما میتواند هشدار جدی برای ابتلا به دیابت در آینده باشد.
آیا میتوان انسولین بالا را اصلاح کرد؟
بله. با کاهش وزن، رژیم غذایی مناسب، فعالیت بدنی و در برخی موارد دارو.
انسولین پایین همیشه خطرناک است؟
اگر همراه با قند خون بالا باشد، نیاز به بررسی و درمان فوری دارد.
جمعبندی
انسولین بالا معمولاً نشانه مقاومت به انسولین و خطر دیابت نوع ۲ است.
انسولین پایین اغلب بیانگر اختلال در عملکرد پانکراس یا دیابت وابسته به انسولین است. تفسیر دقیق انسولین تنها زمانی ممکن است که همراه با قند خون، HbA1c و شرایط بالینی فرد بررسی شود. در صورت مشاهده نتایج غیرطبیعی، مراجعه به پزشک یا متخصص غدد بهترین و ایمنترین مسیر تشخیص و درمان است.
منابع
mayoclinic.org/diseases-conditions/diabetes
No. 60
۰۴/۰۹