اگر در آزمایش خون شما عدد PTH (هورمون پاراتیروئید) بالاتر یا پایینتر از حد نرمال گزارش شده، احتمالاً این سؤال برایتان ایجاد شده که این تغییر چه معنایی دارد و آیا نشانه بیماری خطرناکی است یا خیر.
PTH یکی از کلیدیترین هورمونهای تنظیمکننده کلسیم، فسفر و سلامت استخوانها است و هرگونه اختلال در سطح آن میتواند روی استخوانها، کلیهها و حتی سیستم عصبی اثر بگذارد.
در این مقاله، بهصورت دقیق اما قابلفهم توضیح میدهیم که بالا یا پایین بودن PTH نشانه چیست، چه بیماریهایی پشت آن پنهان است و چگونه باید نتایج آزمایش را تفسیر کرد.
PTH چیست و چه وظیفهای دارد؟
هورمون پاراتیروئید (Parathyroid Hormone) توسط ۴ غده کوچک به نام پاراتیروئید که پشت غده تیروئید قرار دارند ترشح میشود.
وظایف اصلی PTH
- تنظیم سطح کلسیم خون
- کنترل تعادل فسفر
- حفظ استحکام استخوانها
- کمک به فعالسازی ویتامین D
- افزایش بازجذب کلسیم در کلیهها
به زبان ساده:
هر زمان کلسیم خون پایین بیاید، PTH افزایش مییابد تا کلسیم را از استخوان، کلیه و روده تأمین کند.
محدوده نرمال PTH در آزمایش خون
محدوده طبیعی PTH ممکن است بسته به روش آزمایشگاه کمی متفاوت باشد، اما معمولاً:
- PTH نرمال: حدود ۱۰ تا ۶۵ پیکوگرم بر میلیلیتر (pg/mL)
⚠️ تفسیر PTH همیشه باید همراه با کلسیم، فسفر و ویتامین D انجام شود.
بالا بودن PTH نشانه چیست؟
افزایش PTH معمولاً به معنی تلاش بدن برای جبران کاهش کلسیم یا اختلال در متابولیسم آن است.
۱. هایپرپاراتیروئیدیسم اولیه
شایعترین علت PTH بالا
- معمولاً به علت تومور خوشخیم (آدنوم) غده پاراتیروئید
- ویژگی آزمایشگاهی:
- PTH بالا
- کلسیم خون بالا
- علائم شایع:
- پوکی استخوان
- سنگ کلیه
- درد استخوان
- خستگی و افسردگی
- یبوست و تهوع
۲. هایپرپاراتیروئیدیسم ثانویه
در این حالت، غدد پاراتیروئید سالم هستند اما در پاسخ به مشکل دیگر بیشفعال شدهاند.
علل شایع:
- کمبود ویتامین D
- نارسایی مزمن کلیه
- سوءجذب کلسیم (بیماریهای گوارشی)
الگوی آزمایشگاهی:
- PTH بالا
- کلسیم نرمال یا پایین
۳. نارسایی مزمن کلیه
- کلیهها قادر به دفع فسفر و فعالسازی ویتامین D نیستند
- باعث افزایش PTH برای جبران عدم تعادل کلسیم میشود
- یکی از شایعترین دلایل PTH بالا در بیماران دیالیزی
۴. کمبود شدید کلسیم یا ویتامین D
- حتی در افراد سالم
- بهویژه در:
- سالمندان
- زنان یائسه
- افرادی که در معرض نور خورشید نیستند
علائم شایع PTH بالا
- درد استخوان و مفاصل
- شکستگیهای مکرر
- سنگ کلیه
- تکرر ادرار
- ضعف و خستگی
- افسردگی و اختلال تمرکز
- تهوع، یبوست یا بیاشتهایی
پایین بودن PTH نشانه چیست؟
کاهش PTH کمتر شایع است، اما میتواند پیامدهای مهمی داشته باشد.
۱. هیپوپاراتیروئیدیسم (نارسایی پاراتیروئید)
علل شایع:
- آسیب یا برداشت تصادفی غدد پاراتیروئید در جراحی تیروئید
- بیماریهای خودایمنی (نادر)
- اختلالات ژنتیکی
الگوی آزمایشگاهی:
- PTH پایین
- کلسیم پایین
- فسفر بالا
۲. مصرف بیش از حد کلسیم یا ویتامین D
- باعث افزایش کلسیم خون
- مهار ترشح PTH بهصورت طبیعی
۳. بالا بودن کلسیم خون به دلایل غیرپاراتیروئیدی
مانند:
- برخی سرطانها
- مصرف طولانی داروهای خاص
در این شرایط، PTH بهطور جبرانی مهار میشود.
علائم PTH پایین
- گزگز لبها و انگشتان
- اسپاسم و گرفتگی عضلات
- لرزش
- تشنج (در موارد شدید)
- اضطراب و تحریکپذیری
- اختلال ضربان قلب
تفسیر PTH همراه با کلسیم (بسیار مهم)
- PTH بالا + کلسیم بالا:→ هایپرپاراتیروئیدیسم اولیه
- PTH بالا + کلسیم نرمال یا پایین:→ کمبود ویتامین D یا نارسایی کلیه
- PTH پایین + کلسیم پایین:→ هیپوپاراتیروئیدیسم
- PTH پایین + کلسیم بالا:→ علت غیرپاراتیروئیدی افزایش کلسیم (مثلاً مصرف دارو یا سرطان)
چه زمانی PTH بالا یا پایین نگرانکننده است؟
حتماً به پزشک یا متخصص غدد مراجعه کنید اگر:
- PTH بهطور مکرر خارج از نرمال گزارش شود
- همزمان کلسیم غیرطبیعی داشته باشید
- علائم عصبی، استخوانی یا کلیوی دارید
- سابقه جراحی تیروئید یا بیماری کلیوی دارید
سؤالات متداول (FAQ)
آیا PTH بالا همیشه خطرناک است؟
خیر. گاهی به دلیل کمبود ساده ویتامین D است و با درمان مناسب اصلاح میشود. اما در برخی موارد نیاز به بررسی دقیق غدد پاراتیروئید دارد.
آیا PTH پایین خطرناک است؟
در صورت همراهی با کاهش کلسیم میتواند علائم عصبی و عضلانی جدی ایجاد کند و نیاز به درمان دارد.
برای تشخیص دقیق چه آزمایشهایی لازم است؟
PTH، کلسیم، فسفر، ویتامین D، کراتینین و در موارد خاص تصویربرداری یا اسکن پاراتیروئید.
جمعبندی
هورمون PTH یکی از ستونهای اصلی تعادل کلسیم و سلامت استخوان است.
✅ PTH بالا معمولاً نشانه کمبود کلسیم، ویتامین D یا بیماری غدد پاراتیروئید است.
✅ PTH پایین اغلب به دلیل آسیب غدد پاراتیروئید یا افزایش غیرعادی کلسیم خون رخ میدهد.
تفسیر درست این هورمون تنها با نگاه همزمان به سایر فاکتورهای آزمایشگاهی امکانپذیر است و بررسی آن توسط متخصص غدد اهمیت زیادی دارد.
منابع
medlineplus.gov/lab-tests/parathyroid-hormone
No. 59
۰۴/۰۹