کبد یکی از اندام‌های حیاتی بدن است که نقش مهمی در متابولیسم، ذخیره‌سازی مواد مغذی، سم‌زدایی، و سنتز پروتئین‌ها دارد. اختلال در عملکرد این اندام می‌تواند منجر به بیماری‌های مهمی مثل هپاتیت، سیروز، کبد چرب یا نارسایی کبدی شود. یکی از دقیق‌ترین روش‌ها برای ارزیابی وضعیت کبد، انجام آزمایش‌های بیوشیمیایی خون است که با نام «تست‌های عملکرد کبد» یا Liver Function Tests (LFTs) شناخته می‌شوند.
مهم‌ترین آزمایش‌های بیوشیمیایی برای بررسی عملکرد کبد
آزمایش‌های بیوشیمیایی کبد شامل بررسی آنزیم‌ها، پروتئین‌ها و محصولات زائد خون هستند که نشان‌دهنده وضعیت ساختاری و عملکردی این عضو می‌باشند:
ALT (آلانین آمینوترانسفراز)
-
آنزیمی اختصاصی در سلول‌های کبد.
-
افزایش آن نشانه مستقیم آسیب سلولی کبدی است (مانند در هپاتیت حاد).
AST (آسپارتات آمینوترانسفراز)
-
در کبد، عضلات و قلب وجود دارد.
-
اگر همراه با ALT بالا رود، شک به التهاب یا تخریب سلول‌های کبدی تقویت می‌شود.
ALP (آلکالین فسفاتاز)
-
در مجاری صفراوی، استخوان و کبد.
-
افزایش آن می‌تواند نشان‌دهنده انسداد صفراوی یا بیماری استخوانی باشد.
بیلی‌روبین (Total & Direct)
-
محصول نهایی تجزیه هموگلوبین.
-
افزایش آن می‌تواند باعث زردی و نشانه اختلال در عملکرد کبد یا صفرا باشد.
آلبومین
-
پروتئین اصلی پلاسما که در کبد ساخته می‌شود.
-
سطح پایین آن نشان‌دهنده عملکرد ضعیف کبد یا سوءتغذیه است.
زمان پروترومبین (PT)
-
اندازه‌گیری توانایی لخته‌سازی خون.
-
در صورت نارسایی کبدی یا کمبود ویتامین K، PT افزایش می‌یابد.
کاربردهای بالینی تست‌های کبدی
پزشکان در موارد زیر از تست‌های عملکرد کبد استفاده می‌کنند:
-
غربالگری بیماری‌های کبدی در مراحل اولیه
-
پایش درمان بیماران مبتلا به هپاتیت یا سیروز
-
بررسی آسیب کبدی ناشی از داروها، سموم یا مصرف الکل
-
بررسی پیش از جراحی یا شروع درمان‌هایی مانند شیمی‌درمانی
چه زمانی باید آزمایش عملکرد کبد انجام شود؟
پزشک ممکن است در صورت مشاهده علائم زیر انجام این آزمایش‌ها را توصیه کند:
-
زردی پوست و چشم‌ها (یرقان)
-
ادرار تیره‌رنگ یا مدفوع رنگ‌پریده
-
بی‌اشتهایی و خستگی مفرط
-
درد در ناحیه بالای راست شکم
-
سابقه مصرف مزمن الکل یا داروهای کبدی‌سم
نکات مهم در تفسیر نتایج آزمایش‌های کبدی
تفسیر دقیق تست‌های بیوشیمیایی کبدی نیازمند در نظر گرفتن عوامل زمینه‌ای و ارزیابی بالینی دقیق است. به عنوان مثال:
-
ورزش شدید یا مصرف برخی داروها می‌توانند باعث افزایش موقت آنزیم‌های کبدی شوند.
-
سن، تغذیه، بیماری‌های مزمن، و سابقه ژنتیکی نیز باید مدنظر قرار گیرند.
-
در صورت نیاز، آزمایش‌های تکمیلی مانند سونوگرافی یا بیوپسی کبد انجام می‌شود.
سؤالات متداول
۱. آیا افزایش آنزیم‌های کبدی همیشه به معنی بیماری است؟
خیر. عوامل غیرکبدی مانند ورزش سنگین، تب یا داروها نیز ممکن است باعث افزایش آن‌ها شوند.
۲. آیا آزمایش‌های کبدی درد دارند؟
خیر. این تست‌ها تنها با یک نمونه خون ساده انجام می‌شوند و درد خاصی ندارند.
۳. آیا برای انجام آزمایش کبد باید ناشتا بود؟
ترجیحاً بله، ولی برای همه تست‌ها اجباری نیست. بسته به نوع آزمایش، پزشک توصیه خواهد کرد.
جمع‌بندی
آزمایش‌های بیوشیمیایی کبد (LFTs) یکی از ابزارهای کلیدی در تشخیص، پایش و درمان بیماری‌های کبدی هستند. با تفسیر صحیح نتایج این تست‌ها در کنار علائم بالینی و بررسی‌های دیگر، می‌توان در تشخیص زودهنگام بیماری‌های کبدی و پیشگیری از عوارض جدی نقش مهمی ایفا کرد.
منابع :
Mayo Clinic – Liver Function Tests
LabTestsOnline (AACC) – Liver Panel
No. 41
۰۴/۰۳
