برخی بیماران پس از مصرف طولانی‌مدت داروهای خاص (مانند ضد فشار خون، ضد تشنج یا داروهای ضدآریتمی) دچار علائمی شبیه به لوپوس اریتماتوز سیستمیک (SLE) می‌شوند. این وضعیت که به آن لوپوس القاشده دارویی (Drug-Induced Lupus – DIL) می‌گویند، نوعی پاسخ ایمنی اکتسابی است که معمولاً برگشت‌پذیر است.
در تشخیص این بیماری، تست آنتی‌هیستون (Anti-Histone Antibody Test) نقش کلیدی دارد؛ چرا که وجود این آنتی‌بادی اغلب نشانه قطعی لوپوس ناشی از دارو محسوب می‌شود.
آنتی‌هیستون چیست و چرا در بدن ساخته می‌شود؟
هیستون‌ها پروتئین‌هایی هستند که وظیفه بسته‌بندی DNA در هسته سلول را بر عهده دارند. در شرایط طبیعی، این مولکول‌ها در معرض سیستم ایمنی قرار نمی‌گیرند.
اما برخی داروها یا متابولیت‌های آنها می‌توانند ساختار هیستون‌ها را تغییر دهند و باعث شوند سیستم ایمنی بدن آنها را به عنوان عامل بیگانه شناسایی کند. در نتیجه، آنتی‌بادی‌هایی به نام آنتی‌هیستون (Anti-Histone) ساخته می‌شوند که با تشکیل کمپلکس‌های ایمنی، التهاب و علائم شبه‌لوپوسی ایجاد می‌کنند.
داروهایی که بیشتر باعث لوپوس دارویی می‌شوند
بیش از ۹۰ دارو با این پدیده مرتبط هستند، اما شایع‌ترین‌ها عبارتند از:
– Hydralazine: داروی ضد فشار خون
– Procainamide: ضدآریتمی کلاس I
– Isoniazid: داروی ضد سل
– Quinidine و Minocycline: در درمان عفونت‌ها یا آریتمی‌ها
– Anti-TNF agents (مانند Infliximab و Etanercept): در درمان بیماری‌های خودایمنی
نکته مهم این است که بروز علائم ممکن است چند ماه تا چند سال پس از شروع دارو اتفاق بیفتد و معمولاً پس از قطع دارو طی چند هفته تا چند ماه بهبود پیدا می‌کند.
تفاوت میان لوپوس سیستمیک و لوپوس دارویی
گرچه از نظر بالینی شباهت‌هایی وجود دارد، اما تفاوت‌های تشخیصی مهمی بین دو نوع لوپوس دیده می‌شود:
– در لوپوس دارویی، معمولاً آنتی‌هیستون مثبت است و Anti-dsDNA منفی.
– علائم کلیوی و مغزی در DIL نادر است، برخلاف SLE.
– پس از قطع داروی عامل، علائم از بین می‌رود؛ اما در SLE بیماری مزمن است.
– ANA (آنتی‌نوکلئار آنتی‌بادی) معمولاً در هر دو مثبت است، اما پترن آن در DIL نوعی همگن یا “Homogenous pattern” است.
آزمایش آنتی‌هیستون چگونه انجام می‌شود؟
آزمایش آنتی‌هیستون به‌وسیله‌ی نمونه خون و روش ELISA یا ایمونوفلورسانس غیرمستقیم (IFA) انجام می‌شود.
پزشک معمولاً این آزمایش را در افرادی تجویز می‌کند که:
– مدت طولانی داروی مشکوک مصرف کرده‌اند
– دچار علائمی شبیه لوپوس (درد مفاصل، تب، خستگی، راش پوستی) شده‌اند
– نتیجه ANA آنها مثبت گزارش شده است
نتیجه مثبت تست آنتی‌هیستون می‌تواند تأییدکننده DIL باشد، به‌ویژه وقتی Anti-dsDNA و Anti-Sm منفی‌اند.
علائم بالینی مرتبط با آنتی‌هیستون مثبت
تظاهرات بالینی در لوپوس دارویی معمولاً خفیف‌تر از فرم کلاسیک است و شامل موارد زیر می‌شود:
– درد و تورم مفاصل (در ۹۰٪ موارد)
– تب خفیف، خستگی و بی‌اشتهایی
– ضایعات پوستی مانند راش شبیه بال پروانه‌ای
– التهاب پرده‌های سروزی (پلوریت یا پریکاردیت خفیف)
وجود درگیری کلیوی، نوروپاتی یا اختلالات هماتولوژیک شدید بیشتر به نفع لوپوس سیستمیک حقیقی است تا فرم دارویی.
درمان و مسیر بهبودی پس از قطع دارو
پایه درمان در DIL، قطع فوری داروی مسئول است. پس از آن، در اغلب بیماران علائم ظرف **چند هفته تا ۶ ماه** برطرف می‌شود.
در موارد علائم شدیدتر، ممکن است پزشک از موارد زیر استفاده کند:
– داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) برای درد مفصل
– کورتیکواستروئید خوراکی کوتاه‌مدت در التهاب شدید
– پایش دوره‌ای ANA و Anti-Histone تا زمان نرمال شدن نتایج
نکات مهم در تفسیر تست آنتی‌هیستون
– تست مثبت به‌تنهایی معادل DIL نیست؛ باید با سابقه دارویی و علائم همراه باشد.
– در برخی بیماران لوپوس سیستمیک نیز ممکن است Anti-Histone مثبت باشد (حدود ۵۰٪ موارد SLE).
– در بیماران درمان‌شده با Hydralazine یا Procainamide، احتمال مثبت کاذب بیشتر است.
پرسش‌های متداول (FAQ)
۱. آیا آنتی‌هیستون مثبت همیشه نشانه لوپوس دارویی است؟
خیر. در برخی از بیماران لوپوس سیستمیک یا حتی بدون علامت، ممکن است آنتی‌هیستون مثبت شود. تشخیص نهایی بر پایه علائم و سابقه دارویی است.
۲. آیا پس از قطع دارو نیاز به درمان خاصی وجود دارد؟
در اغلب موارد، قطع دارو کافی است. در صورت تداوم علائم یا التهاب، پزشک ممکن است کورتون یا NSAID تجویز کند.
۳. آیا DIL می‌تواند دائمی شود
به‌ندرت. بیشتر بیماران طی چند ماه کاملاً بهبود می‌یابند و تست‌های خودایمنی آنها منفی می‌شود.
جمع‌بندی
تست آنتی‌هیستون یکی از کلیدی‌ترین ابزارهای تشخیصی برای تمایز بین لوپوس سیستمیک و لوپوس القاشده دارویی است.
درک صحیح از این تست، به پزشکان کمک می‌کند تا از مصرف غیرضروری داروهای سرکوب‌کننده ایمنی جلوگیری کرده و با قطع داروی عامل، از عوارض خطرناک جلوگیری کنند
برای بیماران نیز اطلاع از رابطه دارو با سیستم ایمنی، به معنی امکان بهبودی کامل و کنترل‌پذیر بودن بیماری است.
منابع:
۱. [Mayo Clinic – Drug-Induced Lupus]
2. [MedlinePlus – Anti-Histone Antibody Test]
No.56
۰۴/۰۸