خواب با کیفیت نقش حیاتی در سلامت جسمی و روانی ایفا می‌کند. با این حال، میلیون‌ها نفر در جهان با اختلالات خواب مواجه‌اند؛ مشکلاتی که اگر درمان نشوند، می‌توانند منجر به خستگی مزمن، کاهش تمرکز، چاقی، افسردگی و حتی افزایش ریسک بیماری‌های قلبی و دیابت شوند.
در این مقاله با انواع شایع اختلالات خواب، روش‌های تشخیص و جدیدترین راهکارهای درمان آشنا می‌شوید.
انواع شایع اختلالات خواب
۱. بی‌خوابی (Insomnia)
-
ناتوانی در به خواب رفتن یا تداوم خواب
-
نوع حاد (کمتر از ۳ ماه) یا مزمن (بیشتر از ۳ ماه)
-
دلایل شایع: استرس، اضطراب، مصرف کافئین، داروها
۲. وقفه تنفسی حین خواب (Sleep Apnea)
-
توقف موقتی تنفس در طول خواب
-
نشانه‌ها: خر و پف بلند، بیدار شدن با حس خفگی، خواب‌آلودگی روزانه
-
شایع‌ترین نوع: آپنه انسدادی خواب (OSA)
۳. سندرم پای بی‌قرار (RLS)
-
احساس کشیدگی یا سوزش در پاها هنگام استراحت، مخصوصاً شب‌ها
-
اغلب مانع خواب شده و با کمبود آهن یا اختلالات عصبی مرتبط است
۴. اختلال رفتاری خواب REM
-
انجام حرکات ناگهانی، تکلم یا فریاد در خواب
-
به‌طور معمول در مرحله رویابینی (REM) رخ می‌دهد
-
ممکن است با بیماری‌های نورولوژیک مانند پارکینسون همراه باشد
۵. نارکولپسی (Narcolepsy)
-
خواب‌آلودگی شدید در طول روز
-
حملات ناگهانی خواب، گاهی با کاهش تون عضلات (کاتاپلکسی) همراه است
علل رایج اختلالات خواب
-
روانی: استرس، اضطراب، افسردگی
-
محیطی: نور، صدا، تغییرات شیفت کاری
-
پزشکی: درد مزمن، تیروئید پرکار، دیابت
-
سبک زندگی: استفاده زیاد از موبایل یا تلویزیون قبل خواب، تغذیه نامناسب
🔬 روش‌های تشخیص اختلالات خواب
۱. ارزیابی بالینی و شرح حال خواب
پزشک با بررسی الگوی خواب، علائم روزانه و سابقه پزشکی شروع می‌کند.
۲. پلی‌سومنوگرافی (Polysomnography)
-
انجام در کلینیک خواب
-
بررسی فعالیت مغز، تنفس، ضربان قلب، حرکت عضلات در طول شب
۳. تست تأخیر خواب چندگانه (MSLT)
-
برای بررسی میزان خواب‌آلودگی روزانه
-
کاربردی در تشخیص نارکولپسی
درمان اختلالات خواب | راهکارهای مؤثر و علمی
🔹 درمان‌های رفتاری (غیر دارویی)
-
بهداشت خواب (Sleep Hygiene): خواب منظم، محیط تاریک، پرهیز از وسایل دیجیتال
-
درمان شناختی-رفتاری برای بی‌خوابی (CBT-I)
-
کاهش مصرف کافئین، الکل و تنظیم برنامه خواب
درمان دارویی
-
تجویز داروهای خواب‌آور یا ملاتونین فقط با دستور پزشک
-
در موارد خاص: داروهای ضدافسردگی یا تنظیم‌کننده ریتم شبانه‌روزی
درمان‌های فیزیکی و دستگاهی
-
دستگاه CPAP برای آپنه خواب
-
تحریک عصبی یا فیزیوتراپی در RLS یا سایر اختلالات عصبی خواب
سؤالات متداول
آیا بی‌خوابی همیشه نیاز به دارو دارد؟
خیر. در اکثر موارد، درمان رفتاری (CBT-I) و بهبود سبک زندگی کافی است.
آیا خر و پف نشانه آپنه است؟
لزومی ندارد. اما اگر با توقف تنفس یا خواب‌آلودگی شدید همراه باشد، باید بررسی شود.
آیا اختلال خواب فقط مربوط به بزرگسالان است؟
خیر. کودکان نیز ممکن است دچار اختلالاتی چون بی‌خوابی، خواب‌گردی یا کابوس‌های مکرر شوند.
منبع:
CDC – Sleep and Sleep Disorders
No. 70
۰۴/۰۳