فنسی‌کدین، که بیشتر با نام PCP یا «پودر فرشته» (Angel Dust) شناخته می‌شود، در ابتدا به‌عنوان بیهوش‌کننده در پزشکی انسان معرفی شد، اما به‌دلیل عوارض خطرناک و غیرقابل‌پیش‌بینی، استفاده پزشکی آن در دهه ۱۹۶۰ ممنوع گردید. امروزه PCP صرفاً به‌عنوان یک ماده روان‌گردان غیرقانونی شناخته می‌شود که مصرف آن با عوارض حاد جسمی و روانی، وابستگی و خطر مرگ همراه است.
مکانیسم اثر فنسی‌کدین
-
آنتاگونیست گیرنده NMDA: PCP مانع ورود یون‌ها به نورون شده و موجب جداشدگی حسی (Dissociation) و توهم می‌شود.
-
تأثیر بر دوپامین و سروتونین: تغییر در مسیرهای پاداش و خلق، که می‌تواند منجر به روان‌پریشی، پرخاشگری و توهمات پایدار شود.
اشکال مصرف و شروع اثر
-
مصرف از راه دود (شایع‌ترین)، استنشاق، خوراکی یا تزریق.
-
شروع اثر: دود → ۲ تا ۵ دقیقه | خوراکی → ۱۵ تا ۶۰ دقیقه.
-
مدت اثر: ۶ تا ۴۸ ساعت بسته به دوز و روش مصرف
اثرات حاد PCP
-
احساس سرخوشی، بی‌دردی و قدرت کاذب.
-
اختلال تعادل، گفتار مبهم، سرگیجه.
-
در دوزهای بالا: توهم، پرخاشگری، روان‌پریشی، تشنج و کما.
-
نشانه‌ی شاخص: RED DANES = خشم (Rage)، گشادشدن مردمک (Dilated pupils)، فراموشی (Amnesia)، نیستاگموس (Nystagmus)
اثرات بلندمدت و روانی فنسی‌کدین
-
مشکلات حافظه و یادگیری.
-
اختلال در تصمیم‌گیری و قضاوت.
-
روان‌پریشی شبیه اسکیزوفرنی (در برخی افراد دائمی می‌شود).
-
توهم پس‌ماند (Flashback) حتی پس از ترک
وابستگی و علائم ترک
-
وابستگی روانی و رفتاری: فرد به مصرف تکراری میل شدید پیدا می‌کند.
-
تحمل: نیاز به دوز بیشتر برای رسیدن به اثر قبلی
-
علائم ترک: اضطراب، تحریک‌پذیری، بی‌خوابی، بی‌قراری (معمولاً تهدیدکننده حیات نیست)
آمار و اورژانس
-
بین سال‌های ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۱، مراجعه به اورژانس به دلیل PCP بیش از ۴ برابر افزایش یافت.
-
بیشترین مصرف‌کنندگان: افراد ۲۵ تا ۳۴ ساله
-
در حدود ۷۰٪ موارد همراه با سایر مواد (ماری‌جوانا، کوکائین، بنزودیازپین‌ها)
جدول خلاصه
| جنبه | توضیحات |
|---|---|
| کلاس دارویی | آنتاگونیست NMDA (دیسوسیاتیو/توهم‌زا) |
| شروع اثر | دود: ۲–۵ دقیقه / خوراکی: ۱۵–۶۰ دقیقه |
| مدت اثر | ۶–۴۸ ساعت |
| اثرات حاد | سرخوشی، توهم، پرخاشگری، تشنج |
| اثرات مزمن | اختلال حافظه، روان‌پریشی، فلش‌بک |
| وابستگی | روانی-رفتاری با تحمل |
| درمان اوردوز | مراقبت حمایتی، بنزودیازپین، ضدروان‌پریشی با احتیاط |
پرسش‌های متداول (FAQ)
۱) آیا PCP هنوز کاربرد پزشکی دارد؟
خیر. استفاده پزشکی از آن در انسان‌ها از دهه ۶۰ میلادی ممنوع شده است.
۲) خطر اصلی مصرف PCP چیست؟
از توهم و پرخاشگری تا روان‌پریشی مزمن، تشنج و مرگ.
۳) آیا ترک PCP بدون کمک ممکن است؟
به‌تنهایی بسیار دشوار است. درمان‌های رفتاری، روان‌درمانی و حمایت تخصصی توصیه می‌شود.
جمع‌بندی
PCP یکی از خطرناک‌ترین مواد روان‌گردان است که علاوه بر اثرات حاد و غیرقابل پیش‌بینی، می‌تواند باعث آسیب‌های پایدار مغزی و روانی شود. مصرف این ماده به‌هیچ‌وجه ایمن نیست و نیازمند آگاهی‌بخشی، پیشگیری و درمان تخصصی برای وابستگی است.
منابع :
MedlinePlus – Phencyclidine (PCP)
No. 68
۰۴/۰۵