هپاتیت B و C از شایع‌ترین عفونت‌های مزمن ویروسی کبد هستند که در صورت عدم تشخیص به‌موقع، می‌توانند منجر به سیروز، نارسایی کبد و سرطان کبد شوند. برای مدیریت مؤثر این بیماری‌ها، استفاده از آزمایش‌های دقیق و قابل اعتماد ضروری است. در این مقاله، به بررسی حساسیت (Sensitivity) و ویژگی (Specificity) تست‌های مهم در تشخیص این دو ویروس می‌پردازیم.
آزمایش‌های تشخیصی هپاتیت B (HBV)
تشخیص HBV به‌کمک ترکیبی از تست‌های سرولوژیک و مولکولی انجام می‌شود:
۱. آنتی‌ژن سطحی هپاتیت B (HBsAg)
-
نشان‌دهنده عفونت فعال یا مزمن
-
اولین تست غربالگری HBV طبق توصیه CDC
-
حساسیت: >99٪ | ویژگی: ~۹۸٪
۲. آنتی‌بادی ضد HBs (Anti-HBs)
-
شاخص ایمنی در برابر ویروس (به‌ویژه پس از واکسیناسیون)
-
در پیگیری پاسخ به واکسن کاربرد دارد
۳. آنتی‌بادی ضد هسته ویروس (Anti-HBc)
-
شاهدی از مواجهه قبلی با ویروس (حاد یا مزمن)
-
فرم IgM آن برای تشخیص عفونت حاد بسیار مهم است
۴. HBV DNA (PCR)
-
روش مولکولی برای اندازه‌گیری بار ویروسی
-
مفید در ارزیابی شدت بیماری و پاسخ به درمان
-
حساسیت: تا ۱۰ IU/mL
آزمایش‌های تشخیصی هپاتیت C (HCV)
۱. آنتی‌بادی ضد HCV (Anti-HCV)
-
آزمایش اولیه غربالگری
-
حساسیت: ~۹۵٪ | ویژگی: >99٪
۲. RNA ویروس هپاتیت C (HCV RNA – PCR)
-
آزمون قطعی برای تشخیص عفونت فعال
-
قابل تشخیص از ۱ تا ۲ هفته پس از آلودگی
-
حساسیت بالا (۱۰–۱۵ IU/mL)
۳. تعیین ژنوتیپ ویروس (HCV Genotyping)
-
برای انتخاب رژیم درمانی مناسب
-
به‌ویژه در درمان با داروهای ضدویروسی مستقیم (DAAs)
جدول مقایسه حساسیت و ویژگی آزمایش‌ها
| نوع تست | حساسیت | ویژگی | کاربرد اصلی |
|---|---|---|---|
| HBsAg | >99٪ | ~۹۸٪ | غربالگری اولیه هپاتیت B |
| Anti-HCV | ~۹۵٪ | >99٪ | غربالگری اولیه هپاتیت C |
| HBV DNA (PCR) | بسیار بالا | بسیار بالا | بررسی بار ویروسی و پایش درمان HBV |
| HCV RNA (PCR) | بسیار بالا | بسیار بالا | تأیید عفونت فعال و پیگیری درمان HCV |
| Anti-HBc IgM | بالا | بالا | تشخیص عفونت حاد هپاتیت B |
پرسش‌های متداول (FAQ)
۱. آیا تست Anti-HCV به‌تنهایی برای تشخیص بیماری کافی است؟
خیر. آنتی‌بادی ممکن است پس از پاک‌سازی ویروس نیز باقی بماند. برای تشخیص عفونت فعال باید HCV RNA انجام شود.
۲. اگر نتیجه HBsAg مثبت باشد، چه باید کرد؟
بررسی بیشتر با Anti-HBc و HBV DNA برای تعیین مزمن یا حاد بودن عفونت ضروری است.
۳. چه زمانی تست‌های PCR بر تست‌های آنتی‌بادی ارجح هستند؟
در شرایطی مانند:
-
نقص ایمنی
-
عفونت‌های زودرس
-
نوزادان متولدشده از مادران آلوده
-
پایش اثربخشی درمان
جمع‌بندی
تشخیص دقیق هپاتیت B و C نیازمند رویکردی ترکیبی از تست‌های سرولوژیک (آنتی‌ژن/آنتی‌بادی) و آزمایش‌های مولکولی است. تست‌های PCR با حساسیت بالا ابزار قدرتمندی برای شناسایی زودهنگام عفونت و پیگیری درمان محسوب می‌شوند. استفاده هدفمند از این آزمایش‌ها نه‌تنها به کنترل عفونت و درمان مؤثر کمک می‌کند، بلکه در پیشگیری از پیشرفت بیماری و کاهش انتقال ویروس نقش کلیدی ایفا می‌کند.
منابع:
LabTestsOnline – Hepatitis B and C Tests
CDC – Hepatitis B & C Diagnosis Guidelines
No. 30
۰۴/۰۳
