پروکلسی‌تونین (PCT) پروتئینی است که در عفونت‌های باکتریایی سیستمیک به‌طور قابل‌توجهی افزایش می‌یابد و می‌تواند به تشخیص سپسیس و مدیریت بهینه مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها کمک کند. این تست یک تست تکمیلی برای ارزیابی بالینی است و هرگز نباید باعث تأخیر در شروع درمان شود.
پروکلسی‌تونین چیست و چرا در سپسیس مهم است؟
در مواجهه با عفونت باکتریایی، تولید PCT در بافت‌های مختلف بدن تحریک شده و سطح آن در خون بالا می‌رود. این افزایش در عفونت‌های ویروسی معمولاً مشاهده نمی‌شود، به همین دلیل، آزمایش PCT می‌تواند به افتراق بین عفونت باکتریایی و سایر علل التهاب کمک کند. همچنین، این تست در تصمیم‌گیری برای طول دوره درمان آنتی‌بیوتیک نقش دارد.
تغییرات زمانی PCT (سینتیک)
-
شروع افزایش: حدود ۴–۶ ساعت پس از شروع التهاب باکتریایی
-
زمان اوج: ۱۲–۲۴ ساعت
-
نیمه‌عمر: ۲۰–۲۴ ساعت؛ در صورت کنترل منبع عفونت، سطح PCT هر ۲۴ ساعت حدود ۵۰٪ کاهش می‌یابد.
موارد کاربرد آزمایش PCT
-
بیماران بدحال با شک به سپسیس یا شوک سپتیک (به‌عنوان ابزار کمکی همراه با ارزیابی بالینی، کشت‌ها و تصویربرداری)
-
پایش پاسخ به درمان و کمک به کاهش مدت مصرف آنتی‌بیوتیک در صورت کنترل عفونت و بهبود علائم
-
افتراق عفونت باکتریایی از علل غیر‌باکتریایی التهاب در بیماران بستری یا بدحال
روش انجام و نمونه‌گیری
-
نمونه: خون وریدی (سرم یا پلاسما)
-
آمادگی خاص: نیاز ندارد
-
پایش روند: تکرار تست هر ۲۴–۴۸ ساعت برای ارزیابی تغییرات سریالی سطح PCT
تفسیر نتایج (بسته به روش و آزمایشگاه)
-
< 0.25 نانوگرم/میلی‌لیتر: احتمال پایین عفونت باکتریایی سیستمیک
-
۰.۵–۲.۰ نانوگرم/میلی‌لیتر: احتمال متوسط؛ نیاز به تکرار و بررسی بالینی
-
> 2.0 نانوگرم/میلی‌لیتر: احتمال بالای سپسیس (در کنار شواهد بالینی)
-
معیار کاهش آنتی‌بیوتیک: رسیدن به < 0.25 یا کاهش ≥۸۰–۹۰٪ نسبت به خط پایه در بیماران پایدار
نقش PCT در مدیریت آنتی‌بیوتیک
-
شروع درمان: نباید برای آغاز آنتی‌بیوتیک منتظر نتیجه PCT بود؛ تصمیم باید فوری و بر اساس علائم بالینی گرفته شود.
-
پایان یا کاهش درمان: ترکیب ارزیابی بالینی با کاهش معنادار PCT می‌تواند به قطع زودتر آنتی‌بیوتیک کمک کند و بخشی از برنامه آنتی‌بیوتیک استواردشیپ باشد.
محدودیت‌ها و عوامل خطاساز
کاذب مثبت:
-
پس از جراحی بزرگ، تروما، سوختگی، پانکراتیت، شوک قلبی، بیماری‌های التهابی خاص، نارسایی کلیه
کاذب منفی:
-
مراحل اولیه عفونت
-
عفونت‌های موضعی یا ویروسی
مزایای استفاده از PCT
-
کمک به تشخیص سریع‌تر سپسیس
-
کاهش مصرف و مدت درمان آنتی‌بیوتیک
-
پایش روند به‌صورت سریالی به‌جای اتکا به یک عدد منفرد
هشدار: سپسیس را جدی بگیرید
سپسیس یک اورژانس پزشکی است. آگاهی از علائم هشدار شامل تب، لرز، تنگی‌نفس، گیجی، افت فشار خون، درد شدید و پوست سرد یا رنگ‌پریده، و مراجعه فوری می‌تواند جان بیمار را نجات دهد.
پرسش‌های متداول (FAQ)
۱. آیا PCT بالا به‌تنهایی نشانه سپسیس است؟
خیر، باید همراه با سایر یافته‌های بالینی و آزمایش‌ها تفسیر شود.
۲. آیا می‌توان شروع آنتی‌بیوتیک را به تأخیر انداخت؟
خیر، در شک به سپسیس، درمان باید بلافاصله آغاز شود.
۳. چند بار باید PCT تکرار شود؟
معمولاً هر ۲۴–۴۸ ساعت برای پایش روند درمان.
جمع‌بندی
آزمایش پروکلسی‌تونین (PCT) یک ابزار کمکی مهم برای تشخیص عفونت باکتریایی سیستمیک و بهینه‌سازی مصرف آنتی‌بیوتیک است. بهترین کارایی این تست زمانی است که به‌صورت سریالی و در کنار ارزیابی بالینی، کشت‌ها و تصویربرداری استفاده شود.
منابع :
MedlinePlus – Procalcitonin Test
Centers for Disease Control and Prevention (CDC) – Sepsis
No. 52
۰۴/۰۵