## **بررسی سطح کمپلمان در واکنش‌های شبیه انتقال خون (Transfusion‑like Reactions)**
### **مقدمه: پاسخ التهابی که انتقال خون را تقلید می‌کند**
واکنش‌های شبیه انتقال خون (Transfusion‑like reactions) پدیده‌هایی هستند که با علائمی چون تب، لرز، کهیر یا افت فشار خون پس از تزریق فرآورده‌های خونی یا حتی داروهای بیولوژیک همراه‌اند، اما بدون وجود ناسازگاری خونی واقعی رخ می‌دهند. در این موارد، به جای تخریب مستقیم سلول‌های قرمز، **سیستم کمپلمان** به عنوان بخشی از ایمنی ذاتی نقش اصلی را برعهده دارد و با فعال شدن بیش‌ازحد می‌تواند الگوی بالینی مشابه با واکنش‌های همولیتیک واقعی ایجاد کند. بررسی سطح کمپلمان در چنین شرایطی، کلید افتراق میان واکنش ایمنی واقعی و شبه انتقالی است.
## **سیستم کمپلمان چیست و چرا اندازه‌گیری آن اهمیت دارد؟**
سیستم کمپلمان مجموعه‌ای از حدود ۳۰ پروتئین پلاسماست که در پاسخ به محرک‌های ایمنی و آنتی‌ژن‑آنتیبادی فعال می‌شوند. این مسیرها با واسطه فاکتورهای کلاسیک (C1–C4–C2–C3)، آلترناتیو (C3–C5–B–D–Properdin) و لکتینی (MBL, MASP) پیش می‌روند.
در واکنش‌های شبیه انتقال خون، فعال شدن کمپلمان به وسیله فاکتورهایی غیر از ناسازگاری ABO رخ می‌دهد؛ از جمله:
– حضور کمپلکس‌های ایمنی دارویی یا پروتئینی در محل تزریق
– تزریق سریع فرآورده‌های حاوی پروتئین‌های غریبه (مانند IVIG یا بیولوژیک‌ها)
– فعال‌سازی مستقیم مسیر آلترناتیو توسط سطح غیرخودی یا مواد افزودنی
**اندازه‌گیری سطح C3 و C4** به پزشک نشان می‌دهد که آیا واکنش بیمار از نوع ایمنی مکمل‌محور بوده یا ناشی از تب زایی غیرایمنی.
—
## **الگوی تغییرات کمپلمان در واکنش‌های شبیه انتقال خون**
در بیشتر بیماران:
– **کاهش گذرا در C3 و C4 پلاسما** ظرف چند ساعت پس از واکنش مشاهده می‌شود.
– سطح **CH50 (کل فعالیت کمپلمان)** به علت مصرف سریع اجزا کاهش می‌یابد.
– در موارد شدید، فرآورده‌های کمپلمان (C3a, C5a) در خون افزایش می‌یابند که با بروز تب، برونکواسپاسم و افت فشار همبستگی دارند.
در مقابل واکنش‌های ساده تب‌زا (non‑immunologic fever)، سطح کمپلمان معمولاً طبیعی باقی می‌ماند.
—
## **مکانیسم ایمنی واکنش مشابه انتقال خون**
مطالعات Mayo Clinic و Cleveland Clinic نشان می‌دهند که در بسیاری از این بیماران، عامل اصلی فعال‌سازی کمپلمان **کمپلکس دارو–پروتئین–IgG یا IgM** است.
فرآیند شامل مراحل زیر است:
1. تشکیل کمپلکس‌های ایمنی در گردش خون پس از تزریق.
2. اتصال C1q به این کمپلکس‌ها و فعال شدن مسیر کلاسیک.
3. تولید قطعات فعال C3a و C5a (آنافیلاتوکسین‌ها) که باعث آزادسازی هیستامین از ماست‌سل‌ها می‌شوند.
4. بروز علائمی مشابه انتقال خون: تب، قرمزی، تنگی نفس، و در موارد شدید شوک.
## **تشخیص افتراقی و تست‌های آزمایشگاهی**
**تست‌های کلیدی:**
– **C3, C4:** افت همزمان آن‌ها نشانه مصرف کمپلمان است.
– **CH50:** نشان‌دهنده عملکرد کلی کمپلمان کلاسیک.
– **C3a و C5a سرمی:** در محیط‌های تحقیقاتی برای تأیید واکنش آنافیلاتوکسینی اندازه‌گیری می‌شوند.
– **بیلی‌روبین مستقیم و LDH:** برای رد همولیز واقعی بررسی می‌شوند.
در صورت طبیعی بودن آزمون‌های همولیتیک و همزمان افت کمپلمان، احتمال واکنش شبه انتقالی بسیار زیاد است.
—
## **مدیریت بالینی و پیشگیری**
– قطع فوری فرآورده تزریق‌شده و پایش علائم حیاتی.
– تجویز آنتی‌هیستامین و استروئید بر حسب شدت واکنش.
– در موارد اثبات‌شده مصرف کمپلمان، تجویز **مهارکننده‌های C5 (اکولیزوماب)** یا فاکتور B در بیمارانی که سابقه واکنش‌های مکرر دارند ممکن است سودمند باشد.
– در آینده ممکن است ارزیابی ژنتیکی نقص‌های تنظمی کمپلمان (مانند CFH, CD55, CD59) در بیماران مستعد توصیه شود.
—
### **جمع‌بندی**
بررسی سطح کمپلمان (C3, C4, CH50) در واکنش‌های شبیه انتقال خون نه‌تنها به افتراق میان واکنش ایمنی و غیراختصاصی کمک می‌کند، بلکه مسیرهای درمانی دقیق‌تری را نیز تعیین می‌نماید. شناخت این الگوی ایمونولوژیک باعث می‌شود تا در مواجهه با واکنش‌های شبه انتقالی، درمان هدفمندتر و ایمن‌تری برای بیمار انجام گیرد.
—
### **پرسش‌های متداول (FAQ)**
**۱. آیا کاهش کمپلمان همیشه نشانه واکنش ایمنی است؟**
خیر، افت کمپلمان فقط زمانی معنادار است که با علائم حاد بلافاصله پس از تزریق همراه شود.
**۲. تفاوت واکنش شبه انتقالی با واکنش همولیتیک واقعی چیست؟**
در واکنش همولیتیک، گلبول قرمز تخریب می‌شود و بیلی‌روبین و LDH افزایش می‌یابند؛ اما در واکنش شبه انتقالی معمولاً تخریبی وجود ندارد و محور اصلی التهاب، کمپلمان است.
**۳. آیا امکان پیشگیری وجود دارد؟**
پیش‌تزریق با آنتی‌هیستامین، انتخاب فرآورده‌های فیلترشده و تزریق آهسته می‌تواند خطر را کاهش دهد.
—
**منابع علمی معتبر:**
– [Mayo Clinic – Transfusion Reactions and Complement Testing](https://www.mayoclinic.org/tests-procedures/blood-transfusion/about/pac-20385178)
– [LabTestsOnline – Complement C3 and C4 Tests](https://labtestsonline.org/tests/complement-c3-and-c4)
– [MedlinePlus – Immune System and Transfusion Safety](https://medlineplus.gov/bloodtransfusions.html)
– [CDC – Blood Safety & Adverse Reactions Surveillance](https://www.cdc.gov/blood-safety)
– [Cleveland Clinic – Complement System and Immune Complications](https://my.clevelandclinic.org/health/articles/22933-complement-system)
No 105
۰۴/۰۸