غده تیروئید با ترشح تیروکسین (T4) و تری‌یودوتیرونین (T3)، عملکرد بخش‌های مهمی از بدن از جمله متابولیسم، قلب، مغز، استخوان و سطح انرژی را تنظیم می‌کند. بیشترین بخش T4 در بافت‌ها به T3 فعال تبدیل می‌شود و مقدار کمی نیز به ریورس T3 (rT3)، که فرم غیرفعال است، تغییر می‌یابد. ارزیابی کامل متابولیت‌های تیروئید تنها با یک تست ممکن نیست؛ ترکیبی از TSH، FT4، در موارد خاص FT3، آنتی‌بادی‌های تیروئید و در صورت لزوم سنجش ید ادرار می‌تواند تصویر دقیق‌تری ارائه دهد.
هورمون‌ها و متابولیت‌های تیروئید
-
TSH (هورمون محرک تیروئید): از هیپوفیز ترشح می‌شود و تیروئید را برای ساخت T4/T3 تحریک می‌کند.
-
TSH بالا + FT4 پایین → هیپوتیروئیدیسم
-
TSH پایین + T4/T3 بالا → پرکاری تیروئید
-
-
FT4 (تیروکسین آزاد): فراوان‌ترین هورمون تیروئید و پیش‌ساز T3؛ برای تأیید تشخیص همراه با TSH بررسی می‌شود.
-
FT3 (تری‌یودوتیرونین آزاد): فرم فعال هورمون؛ در برخی شرایط مثل TSH پایین و FT4 طبیعی می‌تواند پرکاری تیروئید را مشخص کند.
-
rT3 (ریورس T3): فرم غیرفعال؛ در ارزیابی‌های معمول کاربرد ندارد و تنها در شرایط خاص یا مطالعات پژوهشی استفاده می‌شود.
چرا همیشه به «پانل کامل تیروئید» نیاز نیست؟
در اغلب افراد، اندازه‌گیری TSH به‌عنوان تست اولیه کافی است و در صورت غیرطبیعی بودن، به‌صورت مرحله‌ای FT4 و در صورت نیاز FT3 درخواست می‌شود. این رویکرد باعث کاهش هزینه و جلوگیری از تفسیر بیش‌ازحد می‌شود.
آنتی‌بادی‌ها و شاخص‌های خودایمنی
-
Anti-TPO و TgAb: وجود این آنتی‌بادی‌ها نشانه بیماری‌های خودایمن مانند هاشیموتو یا گریوز است و می‌تواند خطر بروز کم‌کاری تیروئید را پیش‌بینی کند.
-
TSI/TRAb: در تشخیص پرکاری تیروئید ناشی از گریوز و به‌ویژه در حضور علائم چشمی، ارزش تشخیصی بالایی دارد.
تیروگلوبولین: مارکر اختصاصی در پیگیری سرطان تیروئید
تیروگلوبولین (Tg) پروتئینی ذخیره‌ای در تیروئید است که در پیگیری سرطان‌های پاپیلاری و فولیکولار پس از جراحی یا یددرمانی استفاده می‌شود. این تست برای غربالگری اولیه اختلالات عملکردی تیروئید به کار نمی‌رود.
ید عنصر کلیدی در ساخت متابولیت‌های تیروئید
ید ماده اولیه سنتز T4 و T3 است. کمبود یا مصرف بیش‌ازحد ید می‌تواند باعث اختلال عملکرد تیروئید شود.
اندازه‌گیری ید ادرار بیشتر در بررسی وضعیت ید در جمعیت‌ها کاربرد دارد و معمولاً به‌صورت روتین برای افراد انجام نمی‌شود.
راهنمای سریع انتخاب تست‌ها
-
غربالگری اولیه: TSH → در صورت غیرطبیعی بودن، FT4 (و در صورت نیاز FT3)
-
شک به بیماری خودایمن: TSH، FT4 + Anti-TPO/TgAb
-
شک به گریوز: اضافه کردن TSI/TRAb
-
پیگیری سرطان تیروئید: Tg (با توجه به تداخل TgAb)
-
بررسی وضعیت ید جمعیت‌ها: ید ادرار
نکات مهم در تفسیر آزمایش‌ها
-
TSH بالا + FT4 پایین = کم‌کاری تیروئید
-
TSH پایین + FT4/FT3 بالا = پرکاری تیروئید
-
در نتایج مرزی، باید سن، بارداری، بیماری‌های مزمن، داروها (مثل آمیودارون، بیوتین، استروژن) و سطح پروتئین‌های باندکننده را در نظر گرفت.
سؤالات پرتکرار
۱) آیا لازم است همیشه همه تست‌ها را انجام دهم؟
خیر، در بیشتر موارد TSH برای شروع کافی است.
۲) آیا rT3 مفید است؟
فقط در شرایط خاص تحقیقاتی و نه در غربالگری معمول.
۳) مثبت بودن Anti-TPO چه معنایی دارد؟
نشانه خودایمنی و احتمال بالاتر کم‌کاری تیروئید در آینده است.
۴) چه زمانی باید TSI/TRAb بدهم؟
وقتی پرکاری تیروئید با شک به گریوز یا علائم چشمی وجود دارد.
۵) آیا ید را می‌توان با آزمایش خون سنجید؟
خیر، ارزیابی بالینی فردی معمولاً با ید خون انجام نمی‌شود.
جمع‌بندی
TSH نقطه شروع ارزیابی عملکرد تیروئید است و بر اساس نتایج آن، تست‌های تکمیلی مانند FT4، FT3 و آنتی‌بادی‌ها انجام می‌شود. آگاهی از نقش ید و پایش هوشمندانه آزمایش‌ها می‌تواند به تشخیص دقیق و درمان به‌موقع کمک کند.
منبع:
No. 64
۰۴/۰۵
