آب آلوده می‌تواند باکتری، ویروس و انگل را منتقل کند و باعث اسهال، کم‌آبی و حتی عفونت‌های شدید شود. این خطر در آب آشامیدنی، چاه‌های خصوصی، استخرها/آب‌های تفریحی، یخ و نوشیدنی‌های آلوده وجود دارد. پایش منظم کیفیت آب و آزمایش میکروبی، خط دفاعی اول در پیشگیری است.
چه میکروب‌هایی شایع‌ترند؟
-
انگل‌ها: کریپتوسپوریدیوم و ژیاردیا → اسهال آبکیِ ماندگار؛ کریپتوسپوریدیوم نسبت‌به کلر مقاوم‌تر است (استخرها هم مصون نیستند).
-
ویروس‌ها: نوروویروس → تهوع، استفراغ، اسهال، شیوع سریع.
-
باکتری‌ها: وبا (Vibrio cholerae) → اسهال آب‌ریزی شدید، خطر کم‌آبی سریع در محیط‌های با آب/فاضلاب نامطمئن.
در معرض خطر بیشتر: کودکان، سالمندان، افراد دچار نقص ایمنی، مسافران و استفاده‌کنندگان از آب‌های تفریحی.
چرا «آزمایش میکروبی آب» حیاتی است؟
-
نشانگر آلودگی مدفوعی: حضور E. coli یعنی ورود آلودگی انسانی/حیوانی. نبود آن خبر خوبی است، اما ویروس‌ها و برخی انگل‌ها را تضمین نمی‌کند.
-
الزامات سامانه‌های آب‌رسانی: در مقررات، وجود E. coli = صفر. برای کُلِ کلیفرم‌ها آستانه و اقدامات اصلاحی تعریف شده است.
-
تیرگی (Turbidity): هرچه آب کدرتر، احتمال میکروب بیشتر و اثر گندزدایی کمتر؛ یک شاخص کلیدی کارایی تصفیه است.
چه زمانی و چه چیزهایی را آزمایش کنیم؟
-
برنامه سالانه حداقل برای:
E. coli/کُلِ کلیفرم‌ها، نیترات، TDS، pH. -
آزمایش اضافی پس از: سیلاب/بارندگی شدید، تعمیر چاه/پمپ، تغییر طعم/بو/رنگ، یا بروز اسهال‌های خانوادگی.
-
اگر آب شهری دارید: گزارش سالانه کیفیت آب شرکت آب‌رسانی را بگیرید و بخوانید.
آزمون‌های میکروبی رایج آب
-
شاخص آلودگی مدفوعی: E. coli و کُلِ کلیفرم‌ها (در مثبت‌شدن باید پیگیری/اصلاح انجام شود).
-
شاخص‌های کیفیت فرایند:
-
تیرگی (NTU): سنجهٔ کارایی تصفیه و ریسک باقی‌ماندن میکروب‌ها.
-
HPC (در محیط‌های حساس/درمانی): شاخص روند کیفیت و بیوفیلم؛ مستقیماً نشانگر خطر بیماری نیست اما افزایش پایدارش هشدار مدیریتی است.
-
-
کنترل گندزدایی: کلر باقی‌مانده و زمان تماسِ کافی بعد از حذف کدورت.
پیشگیری: از خانه تا سفر
-
آب شهری: گزارش کیفیت را بررسی کنید؛ در هشدار «آب را بجوشانید»، ۱ دقیقه قل‌جوش (ارتفاعات >۲هزار متر: ۳ دقیقه).
-
چاه خصوصی: دهنه و جداره چاه را آب‌بند نگه دارید، از رواناب و فاضلاب دور کنید، سالانه آزمایش کنید.
-
استخر/آب‌نما: آب را نبلعید؛ هنگام اسهال شنا نکنید. به‌خاطر مقاوم‌بودن کریپتوسپوریدیوم، حتی استخر کلرزده هم کاملاً بدون ریسک نیست.
-
سفر/بلایا: آب بطریِ مطمئن، جوشاندن یا فیلتر استاندارد؛ در مناطق بومی وبا، آموزش ORS و واکسن خوراکی (در صورت دسترسی) مفید است.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟
-
اسهال آبکیِ مداوم، تب، خون در مدفوع، علائم کم‌آبی (خشکی مخاط/تشنگی شدید/کاهش ادرار)، استفراغ‌های مکرر یا علائم >۳ روز—به‌ویژه در کودک و سالمند.
نقش آزمایش‌های پزشکی (برای بیمار)
-
آزمایش مدفوع (آنتی‌ژن/میکروسکوپی/مولکولی) در اسهال پایدار، سفر اخیر یا تماس با آب سطحی/استخر برای ژیاردیا/کریپتوسپوریدیوم.
-
در وبا: درمان سریع با ORS و مایعات وریدی مرگ‌ومیر را از ~۵۰٪ (بدون درمان) به <۱٪ می‌رساند.
چک‌لیست سریع خانواده‌ها
-
سالی یک‌بار آب چاه: E. coli/کُلِ کلیفرم‌ها، نیترات، TDS، pH.
-
آب کدر را صاف/تصفیه کنید؛ کلر در آب کدر خوب عمل نمی‌کند.
-
در استخر آب را قورت ندهید؛ در اسهال شنا ممنوع.
-
گزارش کیفیت آب شهری را بخوانید؛ در هشدارها آب را بجوشانید.
پرسش‌های پرتکرار (FAQ)
۱) نبود E. coli یعنی آب کاملاً ایمن است؟
خیر؛ خبر خوبی است اما ویروس‌ها و برخی انگل‌ها را排 نمی‌کند. باید به تیرگی و کلر باقی‌مانده هم توجه شود.
۲) چاه خصوصی را چند وقت یک‌بار آزمایش کنیم؟
حداقل سالانه و هر بار پس از سیلاب/تعمیرات یا تغییر طعم/بو/رنگ آب.
۳) HPC یعنی خطر بیماری؟
خیر؛ شاخص کیفیت و بیوفیلم است. افزایش پایدارش یعنی باید فرآیند را بررسی و اصلاح کرد.
۴) در سفر به مناطق ناایمن از نظر آب چه کنیم؟
آب آلوده را بجوشانید یا از بطری مطمئن/فیلتر استاندارد استفاده کنید؛ ORS را بلد باشید. در مناطق بومی وبا، واکسن خوراکی می‌تواند کمک‌کننده باشد.
۵) اگر اسهال طولانی شد چه آزمایشی بدهم؟
با نظر پزشک، آزمایش مدفوع برای ژیاردیا و کریپتوسپوریدیوم—به‌ویژه پس از تماس با آب سطحی/استخر یا سفر.
جمع‌بندی
-
بیماری‌های منتقله از آب قابل پیشگیری‌اند؛ ستون‌های اصلی: آب سالم، تصفیه درست، پایش میکروبی منظم و بهداشت فردی.
-
در چاه‌های خصوصی، آزمایش سالانه و اقدام اصلاحی در مثبت‌شدن شاخص‌ها ضروری است.
-
نبود E. coli مطلوب است، اما برای ایمنی کامل باید تیرگی، کلر باقی‌مانده و کنترل‌های فرایندی را هم جدی گرفت—به‌ویژه در برابر ویروس‌ها و انگل‌ها.
این متن جایگزین ویزیت پزشکی نیست. اگر علائم شدید/طولانی دارید یا دربارهٔ آزمایش آب و تست‌های تشخیصی سؤال دارید، با پزشک یا مرکز بهداشت محلی تماس بگیرید.
منابع:
CDC – Waterborne Diseases & Drinking Water
CDC – Parasites: Cryptosporidium & Giardia
US EPA – National Primary Drinking Water Regulations (E. coli & Coliforms)
No. 40
۰۴/۰۶
