بیماری‌های گوارشی التهابی (IBD) به گروهی از اختلالات مزمن دستگاه گوارش گفته می‌شود که شامل دو بیماری اصلی یعنی کولیت اولسراتیو و بیماری کرون هستند. این بیماری‌ها با التهاب مداوم و گاهی آسیب به بافت‌های روده همراه‌اند و در صورت عدم درمان، می‌توانند منجر به عوارض جدی شوند. شناخت علائم، روش‌های تشخیص و گزینه‌های درمان، کلید کنترل این بیماری‌هاست.
کولیت اولسراتیو و بیماری کرون چه تفاوتی دارند؟
-
کولیت اولسراتیو فقط روده بزرگ و راست‌روده را درگیر می‌کند و التهاب آن سطحی و پیوسته است.
-
بیماری کرون می‌تواند هر بخشی از دستگاه گوارش را مبتلا کند، از دهان تا مقعد، و اغلب با التهاب عمقی و نواحی پراکنده‌ی سالم و بیمار همراه است.
شایع‌ترین علائم بیماری‌های گوارشی التهابی
شناخت علائم بیماری‌های گوارشی التهابی به تشخیص سریع‌تر کمک می‌کند. این علائم عبارت‌اند از:
-
اسهال مزمن (گاهی همراه با خون)
-
درد مداوم شکمی، به‌ویژه در قسمت پایین شکم
-
کاهش وزن بدون علت واضح
-
خستگی شدید
-
بی‌اشتهایی
-
تب‌های مکرر
در موارد پیشرفته، علائمی مانند کم‌خونی، سوء تغذیه و تأخیر در رشد (در کودکان) نیز مشاهده می‌شود.
علل و عوامل خطر IBD
علت دقیق IBD هنوز به‌طور کامل مشخص نیست، اما عوامل زیر می‌توانند خطر ابتلا را افزایش دهند:
-
سابقه خانوادگی بیماری‌های خودایمنی
-
اختلال در عملکرد سیستم ایمنی و واکنش غیر طبیعی به باکتری‌های روده
-
مصرف دخانیات (به‌ویژه در بیماری کرون)
-
رژیم غذایی ناسالم با چربی بالا و فیبر پایین
-
استرس مزمن و استفاده طولانی‌مدت از داروهای خاص
چگونه بیماری‌های گوارشی التهابی تشخیص داده می‌شوند؟
برای تشخیص IBD از ترکیبی از روش‌های آزمایشگاهی و تصویربرداری استفاده می‌شود:
-
آزمایش خون و مدفوع: بررسی التهاب (CRP، ESR)، کم‌خونی، و مارکرهای اختصاصی مانند کالپروتکتین
-
کولونوسکوپی با بیوپسی: بررسی دقیق مخاط روده و برداشت نمونه برای بررسی سلولی
-
تصویربرداری شکم: MRI یا CT برای بررسی ضخامت دیواره روده، آبسه، فیستول
-
کپسول اندوسکوپی: مخصوص بررسی روده باریک در بیماری کرون
درمان بیماری‌های گوارشی التهابی
هدف اصلی درمان، کاهش التهاب، کنترل علائم و پیشگیری از عوارض بلندمدت است. بسته به شدت بیماری، روش‌های درمانی شامل موارد زیر هستند:
-
درمان دارویی IBD:
-
آمینوسالیسیلات‌ها (داروهای ضد التهاب موضعی)
-
کورتون‌ها برای مهار التهاب در دوره‌های عود
-
داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی (مثل آزاتیوپرین)
-
داروهای بیولوژیک (مانند اینفلیکسیمب و آدالیمومب)
-
آنتی‌بیوتیک‌ها برای کنترل عفونت در صورت لزوم
-
-
جراحی:
در موارد شدید مانند سوراخ‌شدگی روده، انسداد یا عدم پاسخ به درمان، جراحی می‌تواند لازم باشد. در کولیت اولسراتیو، گاهی برداشتن کامل روده درمان قطعی محسوب می‌شود. -
رژیم غذایی و مکمل‌ها:
رژیم غذایی متناسب با شرایط بیمار نقش مهمی در کنترل علائم دارد. همچنین، مکمل‌هایی مانند آهن، ویتامین D، B12 و اسید فولیک ممکن است تجویز شوند.
سوالات متداول درباره IBD
آیا بیماری‌های گوارشی التهابی درمان قطعی دارند؟
خیر. اما با درمان مناسب، می‌توان بیماری را وارد فاز خاموشی یا بهبود بلندمدت کرد.
تفاوت IBD با سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS) چیست؟
IBD یک بیماری التهابی واقعی با تغییرات بافتی است؛ درحالی‌که IBS بیشتر یک اختلال عملکردی بدون التهاب است.
آیا رژیم غذایی به‌تنهایی کافی‌ست؟
خیر. رژیم غذایی نقش حمایتی دارد، اما جایگزین درمان دارویی نیست.
جمع‌بندی
بیماری‌های گوارشی التهابی (IBD) مانند کولیت اولسراتیو و بیماری کرون، گرچه مزمن هستند، اما با تشخیص زودهنگام و درمان صحیح قابل‌کنترل‌اند. پایش منظم، پیروی از رژیم غذایی متناسب، استفاده منظم از داروهای تجویز شده و همکاری نزدیک با پزشک متخصص گوارش، نقش کلیدی در کاهش علائم و پیشگیری از عوارض این بیماری‌ها دارند.
منابع:
Cleveland Clinic – Crohn’s Disease
Cleveland Clinic – Ulcerative Colitis
No. 72
۰۴/۰۳