سندرم گیلن باره (Guillain-Barré Syndrome یا GBS) یک بیماری نادر اما جدی خودایمنی است که در آن سیستم ایمنی بدن به اعصاب محیطی حمله می‌کند. این بیماری اغلب پس از عفونت‌های ویروسی یا باکتریایی ظاهر شده و با ضعف عضلانی، بی‌حسی و در موارد شدید، فلج موقت همراه است.
علائم سندرم گیلن باره
GBS معمولاً به‌طور ناگهانی ظاهر شده و طی چند هفته به اوج خود می‌رسد. علائم شامل:
- ضعف عضلانی و بی‌حسی: اولین نشانه‌ها معمولاً در پاها و بازوها شروع شده و به تدریج به سایر قسمت‌های
بدن گسترش می‌یابند. - از دست دادن کنترل عضلات: ضعف می‌تواند به حدی پیشرفت کند که بیمار نتواند راه برود یا حرکات ساده را انجام دهد.
- مشکلات تنفسی: در یک‌سوم موارد، بیماران نیاز به دستگاه تنفس مصنوعی پیدا می‌کنند.
- ناتوانی در بلع و گفتار: در موارد شدید، عضلات مسئول بلع و تکلم نیز تحت تأثیر قرار می‌گیرند.
- تغییر در فشار خون و ضربان قلب: برخی بیماران دچار افت یا افزایش شدید فشار خون و نامنظمی ضربان قلب می‌شوند.
- درد عصبی و احساس گزگز: بسیاری از بیماران درد شدید، بی‌حسی یا احساس سوزش را در اندام‌های خود تجربه می‌کنند.
علل و عوامل خطر سندرم گیلن باره
علت دقیق GBS مشخص نیست، اما تحقیقات نشان می‌دهد که بیماری معمولاً پس از یک عفونت ویروسی یا باکتریایی تحریک میشود. عوامل موثر شامل:
- عفونت‌های ویروسی: مانند آنفلوانزا، ویروس زیکا، و ویروس سیتومگالوویروس (CMV).
- عفونت‌های باکتریایی: مهم‌ترین عامل، ب
- واکسیناسیون: در موارد بسیار نادر، برخی واکسن‌ها ممکن است محرک GBS باشند. با این حال، فواید واکسیناسیون در برابر بیماری‌های خطرناک از ریسک GBS بسیار بیشتر است.
- جراحی و صدمات جسمی: برخی جراحی‌ها یا آسیب‌های جسمی نادر ممکن است پاسخ ایمنی بدن را تحریک کنند.
مکانیسم بیماری و نحوه پیشرفت آن
GBS بر اساس یک پدیده خودایمنی رخ می‌دهد که در آن سیستم ایمنی بدن به اشتباه اعصاب را مورد حمله قرار می‌دهد. این آسیب معمولاً شامل میلین (پوشش محافظتی اعصاب) و در برخی موارد، خود آکسون‌های عصبی است. نتیجه این فرآیند، کاهش یا از بین رفتن انتقال سیگنال‌های عصبی و در نتیجه ضعف و فلج عضلانی است.
روش‌های تشخیص سندرم گیلن باره
تشخیص GBS عمدتاً بر اساس بررسی علائم بالینی انجام میشود. با این حال، آزمایش‌های زیر برای تأیید تشخیص استفاده می‌شوند:
- الکترومیوگرافی (EMG): بررسی فعالیت الکتریکی عضلات و بررسی سرعت هدایت عصبی.
- مایع نخاعی (LP یا Lumbar Puncture): افزایش سطح پروتئین در مایع نخاعی بدون افزایش گلبول های سفید خون، یکی از نشانه‌های GBS است.
- آزمایش خون: بررسی عفونت‌های اخیر که ممکن است به GBS مرتبط باشند.
درمان‌های موجود برای سندرم گیلن باره
در حال حاضر، هیچ درمان قطعی برای GBS وجود ندارد، اما روش‌های درمانی متعددی برای کاهش علائم و تسریع روند بهبودی وجود دارند:
- پلاسمافرزیس (Plasmapheresis یا Plasma Exchange)
این روش شامل جداسازی پلاسما از خون و حذف آنتی‌بادی‌های مضر است. سپس سلول‌های خونی به بدن بازگردانده می‌شوند. پلاسمافرزیس به کاهش شدت علائم کمک کرده و روند بهبود را تسریع می‌کند.
- ایمونوگلوبولین وریدی (IVIG)
در این روش، آنتی‌بادی‌های سالم از طریق تزریق وریدی به بدن وارد می‌شوند تا واکنش خودایمنی بدن را مهار کنند. IVIG یکی از درمان‌های رایج برای GBS است و در بسیاری از بیماران به اندازه پلاسمافرزیس مؤثر عمل می‌کند.
- مراقبت‌های حمایتی
- پشتیبانی تنفسی: در موارد شدید، بیماران ممکن است به دستگاه‌های تنفس مصنوعی نیاز پیدا کنند.
- فیزیوتراپی: کمک به بازیابی قدرت عضلات و جلوگیری از تحلیل رفتن عضلات.
- مدیریت درد: استفاده از داروهای ضد درد برای کاهش ناراحتی ناشی از آسیب عصبی.
- کنترل عفونت و مشکلات گردش خون: بیماران بستری در بیمارستان باید از زخم‌های فشاری، عفونت‌های ریوی و مشکلات لخته شدن خون محافظت شوند.
پیش‌آگهی و مدت زمان بهبودی
- حدود ۶۰ تا ۸۵ درصد بیماران در عرض یک سال بهبودی کامل پیدا می‌کنند.
- ۱۰ تا ۲۰ درصد بیماران ممکن است ضعف دائمی یا مشکلات حرکتی جزئی داشته باشند.
- حدود ۵ درصد از بیماران ممکن است به دلیل عوارض شدید بیماری جان خود را از دست بدهند.
- بهبودی می‌تواند از چند هفته تا یک سال طول بکشد، اما در موارد نادر، برخی بیماران با مشکلات طولانی‌مدت مواجه می‌شوند.
تحقیقات و درمان‌های آینده
چندین داروی جدید در حال بررسی هستند که ممکن است روش درمان GBS را متحول کنند:
- ANX005: دارویی که با مهار پروتئین C5 به کاهش التهاب عصبی کمک می‌کند.
- Imlifidase: آنزیمی که آنتی‌بادی‌های IgG مضر را از بین می‌برد و ممکن است به کاهش شدت بیماری کمک کند.
نکات مهم برای بیماران و خانواده‌ها
- در صورت بروز ضعف یا بی‌حسی ناگهانی در اندام‌ها، سریعاً به پزشک مراجعه کنید.
- از مصرف داروها یا واکسن‌هایی که ممکن است موجب تحریک بیماری شوند، تحت نظر پزشک خودداری کنید.
- فیزیوتراپی و توانبخشی را جدی بگیرید، زیرا روند بهبودی می‌تواند طولانی باشد.
- آگاهی از علائم و عوامل خطر می‌تواند به تشخیص سریع‌تر و درمان بهتر کمک کند.
نتیجه‌گیری
سندرم گیلن باره یک بیماری خودایمنی نادر اما جدی است که می‌تواند به ضعف عضلانی و فلج موقت منجر شود. روش‌های درمانی مانند پلاسمافرزیس و IVIG نقش مهمی در کاهش شدت بیماری دارند. با این حال، تحقیقات در حال انجام برای بهبود روش‌های درمانی و کوتاه کردن مدت زمان بهبودی امیدهای جدیدی را ایجاد کرده است. تشخیص سریع و درمان مناسب کلید موفقیت در مدیریت GBS است.
منبع: سازمان بهداشت جهانی