بیومارکر سرطان چیست؟
بیومارکر یا نشانگر زیستی، مولکولی قابل اندازه‌گیری است که تغییرات بیولوژیکی بدن را نشان می‌دهد. در سرطان‌شناسی، بیومارکرها می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
-
DNA یا RNA جهش‌یافته
-
پروتئین‌های خاص تومور
-
متابولیت‌ها و آنزیم‌ها
-
سلول‌های توموری در گردش (CTCs)
-
اگزوزوم‌ها و میکروRNAها
نقش بیومارکرهای جدید در تشخیص زودهنگام سرطان
-
حساسیت بالا در مراحل اولیه: امکان شناسایی قبل از بروز علائم یا دیده‌شدن در تصویربرداری.
-
روش‌های غیرتهاجمی: نمونه‌گیری از خون، ادرار یا تنفس بدون جراحی.
-
غربالگری چندسرطانی: تست‌هایی مانند Galleri که بیش از ۵۰ نوع سرطان را هم‌زمان بررسی می‌کنند.
نمونه بیومارکرها و کاربرد آنها
| بیومارکر | نوع سرطان | کاربرد |
|---|---|---|
| ctDNA | ریه، پستان، کولون، پانکراس | تشخیص زودهنگام، پایش درمان |
| AFP-L3، DCP | کبد | غربالگری افراد پرخطر |
| CA-125 + HE4 | تخمدان | افتراق ضایعات خوش‌خیم و بدخیم |
| ProGRP، NSE | ریه (SCLC) | تشخیص و افتراق |
| TERT mutations | مثانه، کلیه | تست ادراری غیرتهاجمی |
| میکروRNAهای خاص | ملانوما، پستان، معده | پیش‌آگهی و غربالگری |
| Methylated SEPT9 DNA | کولورکتال | جایگزین کولونوسکوپی در غربالگری |
نوآوری‌های مهم در غربالگری چندسرطانی
تست Galleri
-
بررسی متیلاسیون DNA آزاد تومور
-
تشخیص بیش از ۵۰ نوع سرطان با یک نمونه خون
-
تعیین اندام منشأ سرطان
-
در حال بررسی در کارآزمایی‌های بزرگ NHS انگلستان
تست CancerSEEK
-
ترکیب بیومارکرهای پروتئینی با ctDNA
-
شناسایی ۸ نوع سرطان حتی در مراحل اولیه
مزایا و چالش‌ها
مزایا
-
تشخیص زودهنگام و افزایش شانس درمان موفق
-
کاهش نیاز به روش‌های تهاجمی
-
امکان غربالگری چندسرطانی با یک تست
چالش‌ها
-
هزینه بالا و دسترسی محدود
-
خطر مثبت یا منفی کاذب
-
نیاز به تایید نهایی با تصویربرداری یا بیوپسی
چه افرادی کاندید انجام این تست‌ها هستند؟
-
افراد با سابقه خانوادگی سرطان
-
بیماران تحت پیگیری درمان
-
افرادی که تصویربرداری برایشان دشوار یا پرخطر است
پرسش‌های متداول
آیا این تست جایگزین ماموگرافی یا کولونوسکوپی است؟
خیر، اما می‌تواند مکمل یا جایگزین در شرایط خاص باشد.
آیا در ایران این تست‌ها انجام می‌شود؟
برخی مانند ctDNA، AFP، ProGRP، HE4 در آزمایشگاه‌های پیشرفته انجام می‌شود، اما تست‌هایی مثل Galleri هنوز در مرحله تحقیقاتی هستند.
جمع‌بندی
بیومارکرهای جدید سرطان با دقت بالا و ماهیت غیرتهاجمی، آینده تشخیص زودهنگام را متحول می‌کنند. این روش‌ها نه تنها شانس درمان موفق را افزایش می‌دهند، بلکه می‌توانند پایه‌ای برای پزشکی شخصی‌سازی‌شده باشند.
منبع :
National Cancer Institute – Biomarkers in Cancer Detection
No. 25
۰۴/-۵
