اوپیوئیدها و به‌ویژه متادون می‌توانند بر نتایج آزمایش خون اثر بگذارند؛ از تغییر در متابولیسم کبد و سطح دارو گرفته تا افزایش تری‌گلیسیرید، گلوکز و HbA1C، کاهش HDL، بروز کم‌کاری آدرنال و طولانی شدن QTc در نوار قلب. آشنایی با این تغییرات به پزشک کمک می‌کند آزمایش‌های کنترلی مانند پروفایل متابولیک و ECG را برای بیماران تحت درمان اوپیوئیدی به‌طور منظم پیگیری کند.
۱. حضور مستقیم دارو و متابولیت‌ها
-
تست‌های غربالگری (ادرار یا خون): برای شناسایی وجود اوپیوئید یا متابولیت‌های آن به‌کار می‌روند. نتایج مثبت باید در صورت نیاز با روش‌های دقیق‌تر (مانند GC/MS یا LC-MS/MS) تأیید شوند.
-
تغییرپذیری نتایج: سطح دارو تحت تأثیر سرعت متابولیسم فردی، تداخلات دارویی و حساسیت روش آزمایش قرار می‌گیرد.
۲. تأثیر بر کبد و آنزیم‌های متابولیک
-
اوپیوئیدها عمدتاً در کبد از طریق آنزیم‌های CYP450 (مانند CYP3A4 و CYP2D6) متابولیزه می‌شوند.
-
تفاوت‌های ژنتیکی (پلی‌مورفیسم) می‌تواند سرعت متابولیسم را تغییر دهد و در نتیجه بر سطح خونی دارو، سمیت کبدی و نتایج آزمایش‌های بیوشیمیایی اثر بگذارد.
۳. اثرات متادون بر آزمایش‌های خون
سندرم متابولیک
-
مصرف طولانی‌مدت متادون با تغییرات زیر همراه است:
-
↑ تری‌گلیسیرید
-
↑ قند ناشتا و HbA1C
-
↑ فشار خون
-
-
در مقابل، بوپرنورفین چنین اثرات نامطلوبی ندارد و حتی ممکن است HDL را افزایش دهد.
عملکرد آدرنال
-
گزارش‌هایی از کم‌کاری غده آدرنال ناشی از متادون وجود دارد.
-
علائم: ضعف، تهوع، سرگیجه، افت فشار خون، گاهی هیپرکلسمی.
-
بررسی با تست‌های عملکرد آدرنال (ACTH stimulation) توصیه می‌شود.
اثرات قلبی
-
متادون می‌تواند باعث طولانی‌شدن فاصله QTc در ECG شود.
-
این تغییر خطر آریتمی خطرناک Torsades de Pointes و حتی ایست قلبی را افزایش می‌دهد.
-
انجام ECG دوره‌ای برای بیماران تحت درمان متادون توصیه می‌شود.
۴. جمع‌بندی تأثیرات در آزمایش‌های مختلف
| تأثیر دارو | آزمایش‌های مرتبط / پیامد |
|---|---|
| حضور اوپیوئید یا متابولیت‌ها | غربالگری خون/ادرار |
| متابولیسم کبدی | سطح دارو، آنزیم‌های کبدی |
| سندرم متابولیک (متادون) | ↑ تری‌گلیسیرید، ↑ گلوکز، ↑ HbA1C، ↓ HDL |
| کم‌کاری آدرنال | تست‌های عملکرد آدرنال، هیپرکلسمی |
| اثرات قلبی | ECG (طولانی‌شدن QTc) |
۵. پرسش‌های متداول (FAQ)
۱) آیا اوپیوئیدها همه آزمایش‌های خون را تغییر می‌دهند؟
خیر. بیشتر تست‌های روتین مثل CBC یا آنزیم‌های کبدی تغییر مستقیم ندارند؛ اما در مصرف متادون، پروفایل متابولیک و قلبی می‌تواند تحت تأثیر قرار گیرد.
۲) آیا مصرف متادون نیاز به آزمایش‌های ویژه دارد؟
بله. توصیه می‌شود:
-
آزمایش قند خون ناشتا و HbA1C
-
پروفایل لیپیدها (HDL و تری‌گلیسیرید)
-
ECG دوره‌ای برای پایش QTc
۳) تغییرات HDL و قند خون چه اهمیتی دارند؟
این تغییرات نشان‌دهنده افزایش خطر سندرم متابولیک و بیماری قلبی–عروقی هستند و باید جدی گرفته شوند.
نتیجه‌گیری
مصرف اوپیوئیدها—به‌ویژه متادون—می‌تواند اثرات قابل توجهی بر برخی پارامترهای آزمایش خون داشته باشد. این اثرات شامل تغییر در متابولیسم کبدی، پروفایل متابولیک، عملکرد آدرنال و سلامت قلبی است.
بنابراین در بیماران تحت درمان طولانی‌مدت با متادون، پایش منظم آزمایشگاهی و بالینی (قند، لیپید، آنزیم‌های کبدی، عملکرد آدرنال و ECG) بخش جدایی‌ناپذیر از مراقبت درمانی است.
منابع:
MedlinePlus – Opiate and Opioid Testing
StatPearls – Methadone Toxicity (NCBI)
No. 67
۰۴/۰۵