داروهای مورد استفاده در دوران زایمان یا بی‌هوشی مادر، گاهی می‌توانند بر عملکرد اعضای حیاتی نوزاد — به‌ویژه کبد و سیستم تنفسی — اثر بگذارند. این تأثیرات معمولاً موقتی هستند، اما در برخی نوزادان (به‌خصوص نوزادان نارس یا دارای نقص متابولیک)، ممکن است نتایج آزمایش‌های خونی و عملکردی را تحت تأثیر قرار دهند. شناخت این اثرات برای پزشکان و والدین اهمیت فراوانی دارد تا بتوان تشخیص‌های دقیق‌تری از وضعیت سلامت نوزاد ارائه دهند.
اثر داروهای مورد استفاده در زایمان و بی‌هوشی نوزاد
در فرآیند زایمان طبیعی یا سزارین، داروهای مختلفی برای کنترل درد، القای انقباضات یا بی‌هوشی استفاده می‌شوند. برخی از این داروها توان عبور از جفت را دارند و می‌توانند پس از تولد در خون نوزاد حضور داشته باشند.
شایع‌ترین گروه‌های دارویی عبارت‌اند از:
- اپیوئیدها (مانند فنتانیل و مورفین): برای کاهش درد زایمان استفاده می‌شوند؛ ممکن است موجب کاهش فعالیت تنفسی یا خواب‌آلودگی موقتی در نوزاد شوند.
- داروهای بی‌هوشی عمومی (مانند پروپوفول یا سووفلوران):در زایمان سزارین کاربرد دارند و گاهی باعث افت جزئی عملکرد تنفسی یا تغییرات گذرا در سطح آنزیم‌های کبدی می‌شوند.
- داروهای ضد درد غیر اپیوئیدی (مانند کتورولاک): اثرات خفیف و معمولاً بدون پیامد بالینی در نوزاد دارند.
- داروهای القای زایمان (اکسی‌توسین، میزوپروستول): می‌توانند از طریق تغییر اکسیژن‌رسانی جفت، بر عملکرد تنفسی اولیه نوزاد اثر غیرمستقیم بگذارند.
تأثیر داروهای زایمان بر تست‌های کبدی نوزاد
کبد نوزاد تازه‌متولدشده مسئول پردازش سموم، متابولیسم داروها و تولید آنزیم‌های حیاتی است. داروهایی که از جفت عبور می‌کنند، ممکن است عملکرد این عضو را در ساعات اولیه پس از تولد تغییر دهند.
آزمایش‌های اصلی بررسی عملکرد کبد در نوزاد شامل:
– ALT و AST (آنزیم‌های ترانس‌آمیناز): افزایش گذرا آن‌ها ممکن است پس از بی‌هوشی مادر یا مصرف اپیوئیدها دیده شود.
– بیلی‌روبین تام و مستقیم: داروهای خاص می‌توانند موجب تأخیر تخریب بیلی‌روبین شوند و خطر زردی را کمی افزایش دهند.
– ALP (فسفاتاز قلیایی): معمولاً طبیعی است، اما در موارد نادر افزایش خفیف دارد.
– آزمایش عملکرد انعقادی (PT و INR): در صورت مصرف طولانی داروهای مادر یا مشکلات در تغذیه نوزاد، باید بررسی شوند.
در بیشتر نوزادان، این تغییرات موقتی و بدون علامت بالینی هستند و طی چند روز به حالت طبیعی بازمی‌گردند. تنها در نوزادانی با سابقه نارس بودن یا اختلال متابولیکی لازم است پایش دقیق‌تر انجام شود.
تأثیر بی‌هوشی مادر بر عملکرد تنفسی نوزاد
داروهای بی‌هوشی وارد گردش خون جنین می‌شوند و گاهی باعث کاهش موقتی تحریکات تنفسی در مغز نوزاد می‌گردند. به همین دلیل تیم زایمان پس از تولد، بلافاصله عملکرد تنفس را ارزیابی می‌کند.
تغییرات قابل‌مشاهده در نوزاد پس از بی‌هوشی مادر:
– کاهش کوتاه‌مدت در عمق یا ریتم تنفس
– نیاز به تحریک فیزیکی یا اکسیژن اولیه برای شروع تنفس خودبه‌خودی
– گاهی افت موقت در نمره آپگار (Apgar) در دقایق اول زندگی
این تغییرات معمولاً طی ۵ تا ۱۰ دقیقه برطرف می‌شوند و تأثیر پایدار ندارند، اما در نوزادان نارس یا دارای مشکلات ریوی ممکن است نیاز به اکسیژن یا مراقبت ویژه باشد.
عوامل تشدیدکننده اثر داروهای زایمان بر نوزاد
برخی شرایط می‌توانند حساسیت نوزاد به داروهای زایمان یا بی‌هوشی را افزایش دهند:
– نارس بودن یا وزن پایین زمان تولد
– قرارگیری طولانی در کانال زایمان همراه با کمبود اکسیژن
– بیماری‌های متابولیک یا کبدی مادر
– مصرف داروهای ضدصرع، ضدافسردگی یا آرام‌بخش توسط مادر پیش از زایمان
مدیریت و پایش آزمایش‌ها پس از تولد
پزشکان معمولاً در ساعات اولیه‌ی پس از تولد، آزمایش‌های زیر را برای ارزیابی وضعیت نوزاد انجام می‌دهند:
– گاز خون شریانی (ABG): بررسی اکسیژن و دی‌اکسیدکربن خون برای ارزیابی تهویه مناسب.
– تست آنزیم‌های کبدی (ALT، AST، بیلی‌روبین): ارزیابی سلامت کبد و پیشگیری از زردی شدید.
– پایش سطح اکسیژن (Pulse oximetry): بررسی تولید و مصرف اکسیژن در بدن نوزاد.
در صورت مشاهده‌ی تغییرات قابل‌توجه، مراقبت حمایتی شامل اکسیژن، تغذیه تدریجی، و پایش مجدد آزمایش‌ها طی ۲۴ ساعت بعد انجام می‌شود.
پرسش‌های متداول (FAQ)
آیا داروهای زایمان می‌توانند باعث زردی نوزاد شوند؟
در موارد نادر، بله. برخی داروها ممکن است دفع بیلی‌روبین را به‌طور موقت کاهش دهند، اما معمولاً زردی طی چند روز برطرف می‌شود.
آیا بی‌هوشی سزارین برای نوزاد خطرناک است؟
خیر، داروها تحت کنترل دقیق تجویز می‌شوند و اثرات آن‌ها کوتاه‌مدت است. تنها در نوزادان نارس ممکن است مراقبت تنفسی اولیه لازم باشد.
آیا نیاز به آزمایش‌های اضافی پس از زایمان وجود دارد؟
در اکثر نوزادان سالم، خیر. اما در صورت مشاهده‌ی اختلال در تنفس یا زردی شدید، آزمایش‌های خونی و گازی انجام می‌شود.
جمع‌بندی
فراورده‌های دارویی مورد استفاده برای بی‌هوشی یا کنترل درد زایمان می‌توانند تأثیرات گذرای خونی و فیزیولوژیک بر نوزاد ایجاد کنند. این تغییرات اغلب خفیف و قابل‌کنترل‌اند، اما آگاهی از آن‌ها برای تفسیر درست نتایج آزمایش‌های اولیه نوزاد — مخصوصاً تست‌های کبدی و تنفسی — ضروری است. پایش دقیق و توجه به سابقه‌ی دارویی مادر بهترین راه برای جلوگیری از تشخیص اشتباه یا درمان غیرضروری در نوزادان است.
منابع :
۱. [Mayo Clinic – Maternal anesthesia and neonatal liver and respiratory assessment]
2. [Cleveland Clinic – Effects of delivery medications and anesthesia on newborn function]
No.83
۰۴/۰۷
