تب دنگی (Dengue Fever) یکی از بیماری‌های ویروسی شایع در مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری جهان است که از طریق گزیدگی پشه “آئدس” (Aedes aegypti) منتقل می‌شود. این بیماری اغلب با تب شدید، بثورات پوستی و درد شدید عضلانی همراه است و در صورت عدم تشخیص به‌موقع، می‌تواند منجر به نوع خطرناک‌تر آن یعنی «تب دِنگی شدید» یا «شوک دِنگی» شود. شناخت علائم، روش‌های تشخیص و درمان علمی این بیماری برای پیشگیری از عوارض جدی و مرگ‌ومیر اهمیت بالایی دارد.
علت و نحوه انتقال بیماری
عامل تب دِنگی یک ویروس از خانواده Flavivirus است که در چهار نوع مختلف (DEN-1 تا DEN-4) وجود دارد. انتقال از طریق نیش پشه‌ای صورت می‌گیرد که ویروس را از فرد آلوده دریافت کرده و سپس به افراد سالم منتقل می‌کند.
موارد قابل‌توجه:
– انتقال مستقیم انسان به انسان اتفاق نمی‌افتد.
– فعالیت پشه‌ها معمولاً در ساعات ابتدایی صبح و غروب بیشتر است.
– یک فرد ممکن است بیش از یک بار به دِنگی مبتلا شود، زیرا هر نوع ویروس ایمنی جداگانه‌ای ایجاد می‌کند.
علائم بالینی تب دنگی
نشانه‌های بیماری معمولاً ۴ تا ۱۰ روز پس از گزیدگی پشه آلوده ظاهر می‌شوند و در اغلب موارد شامل موارد زیر هستند:
– تب بالا (اغلب تا ۴۰ درجه سانتی‌گراد)
– درد شدید عضلانی و مفصلی (موسوم به “Breakbone Fever”)
– سردرد شدید در پشت کره چشم
– تهوع و استفراغ
– خستگی و تحریک‌پذیری
– راش پوستی قرمز که ممکن است پس از چند روز تب ایجاد شود
در موارد شدید، یعنی تب دِنگی هموراژیک یا سندرم شوک دِنگی، علائم زیر بروز می‌کند:
– خونریزی از بینی یا لثه
– استفراغ یا مدفوع خونی
– افت شدید فشار خون
– نارسایی چند عضوی و خطر مرگ در صورت عدم درمان سریع
روش‌های تشخیص آزمایشگاهی تب دنگی
تشخیص دقیق بیماری به کمک آزمایش‌های تخصصی و ارزیابی بالینی انجام می‌شود. پزشک معمولاً بر اساس سابقه سفر، علائم بالینی و نتایج آزمایش خون، بیماری را تأیید می‌کند.
💠 آزمایش‌های اصلی مورد استفاده:
- آزمایش آنتی‌ژن NS1: برای تشخیص زودهنگام ویروس در سه تا پنج روز اول بیماری.
- آزمایش PCR: روش مولکولی بسیار دقیق برای شناسایی نوع ویروس دنگی.
- آزمایش آنتی‌بادی IgM و IgG: در تشخیص مراحل مختلف عفونت (حاد یا قبلی) کاربرد دارد.
- CBC: بررسی تعداد پلاکت‌ها (اغلب کاهش می‌یابد) و هماتوکریت (معمولاً افزایش دارد).
درمان تب دنگی
در حال حاضر درمان اختصاصی یا ضدویروسی خاص برای تب دِنگی وجود ندارد. تمرکز درمان بر کاهش علائم، پیشگیری از عوارض و حفظ تعادل مایعات بدن است.
اصول درمانی:
– مصرف کافی مایعات برای جلوگیری از کم‌آبی بدن.
– استفاده از استامینوفن برای کاهش تب و درد (از مصرف ایبوپروفن یا آسپرین باید پرهیز شود زیرا خطر خونریزی را افزایش می‌دهند).
– پایش دقیق سطح پلاکت و مایعات بدن در بیمارستان در موارد پیچیده‌تر.
– استراحت کافی و تغذیه سبک جهت کاهش بار متابولیک بر بدن.
💠 در نوع شدید دِنگی، بیمار باید بستری شود تا با تزریق مایعات و در صورت لزوم درمان حمایتی (مانند خون یا پلاسما) روند بیماری کنترل گردد.
پیشگیری از تب دنگی
پیشگیری مهم‌ترین راه مقابله با این بیماری است؛ زیرا واکسن دِنگی هنوز در همه کشورها به‌طور گسترده در دسترس نیست و محافظت کامل ایجاد نمی‌کند.
راهکارهای مؤثر پیشگیری:
– استفاده از پشه‌بند و پوشیدن لباس‌های بلند در مناطق پرخطر.
– نصب توری بر روی پنجره‌ها و درها.
– از بین بردن محل‌های تجمع آب راکد در خانه (زیرگلدانی‌ها، ظروف و تانکرها).
– استفاده از مواد دفع‌کننده حشرات (Repellents) روی پوست.
جمع‌بندی
تب دنگی بیماری ویروسی خطرناکی است که از طریق پشه منتقل می‌شود و در صورت عدم توجه می‌تواند عوارض هموراژیک و مرگ‌بار به همراه داشته باشد. تشخیص سریع با آزمایش‌های NS1 و PCR، مراقبت دقیق و درمان حمایتی، کلید کنترل این بیماری هستند. آگاهی عمومی و اقدامات پیشگیرانه در مناطق گرمسیری نقش حیاتی در کاهش شیوع آن دارد.
سؤالات متداول (FAQ)
۱. آیا تب دنگی قابل درمان قطعی است؟
خیر، درمان اختصاصی ضدویروس برای دِنگی وجود ندارد، اما با مراقبت‌های حمایتی کامل، بیشتر بیماران بهبود می‌یابند.
۲. آیا می‌توان بیش از یک بار به دِنگی مبتلا شد؟
بله، چهار نوع ویروس دِنگی وجود دارد و ابتلا به یکی از آن‌ها در برابر سایر انواع ایمنی کامل ایجاد نمی‌کند.
۳. چگونه از تب دِنگی پیشگیری کنیم؟
با حذف محل‌های تجمع آب، استفاده از پشه‌بند، پوشش کامل بدن و مواد دفع‌کننده حشرات می‌توان خطر ابتلا را کاهش داد.
منابع :
[Mayo Clinic – Dengue Fever Overview]
[CDC – Dengue Prevention and Diagnosis]
No.102
۰۴/۰۷
