پروتئین‌های سیستم مکمل یکی از خط‌های دفاعی اولیه بدن در برابر میکروب‌ها هستند. یکی از اجزای کلیدی این سیستم، مکمل C4 است که در مسیر کلاسیک سیستم ایمنی نقش دارد. اندازه‌گیری سطح پروتئین C4 می‌تواند در تشخیص بیماری‌های خودایمنی، التهاب‌های مزمن و نقص ایمنی اولیه یا ثانویه بسیار مؤثر باشد.
مکمل C4 چیست و چرا بررسی آن مهم است؟
C4 پروتئینی است که هنگام فعال‌سازی سیستم ایمنی، شکسته شده و زنجیره‌ای از واکنش‌ها را برای تخریب عامل بیگانه فعال می‌کند. کاهش سطح آن می‌تواند به دلایل زیر رخ دهد:
-
مصرف بیش از حد در جریان التهاب فعال
-
نقص مادرزادی در تولید این پروتئین
-
بیماری‌هایی که با تشکیل کمپلکس‌های ایمنی همراه هستند
چه زمانی پزشک آزمایش C4 تجویز می‌کند؟
در صورت بروز علائم مشکوک به اختلالات ایمنی، پزشک ممکن است این تست را به همراه آزمایش‌های مکمل دیگر مانند C3، ANA یا CH50 درخواست کند. موارد کاربرد رایج شامل:
-
تشخیص لوپوس اریتماتوی سیستمیک (SLE)
-
بررسی واسکولیت‌ها و بیماری‌های کلیوی خودایمنی
-
پایش فعالیت بیماری‌های خودایمنی در طول درمان
-
ارزیابی نقص‌های ژنتیکی سیستم مکمل
مقادیر نرمال C4 و تفسیر نتایج
-
محدوده نرمال C4: تقریباً ۱۰ تا ۴۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر (مقادیر ممکن است با توجه به آزمایشگاه متفاوت باشد)
کاهش سطح C4 ممکن است نشان‌دهنده موارد زیر باشد:
-
گلومرولونفریت ناشی از کمپلکس ایمنی
-
نقص مادرزادی در مسیر کلاسیک مکمل
-
مصرف شدید مکمل‌ها در شرایط التهابی شدید
افزایش C4
-
معمولاً اهمیت بالینی کمتری دارد، اما گاهی در التهاب‌ها یا عفونت‌های شدید مشاهده می‌شود
کاربرد آزمایش C4 همراه با سایر تست‌ها
| آزمایش همراه | کاربرد |
|---|---|
| C3 | تمایز بین انواع گلومرولونفریت (مثلاً کاهش هم‌زمان C3 و C4 در لوپوس، ولی فقط کاهش C3 در PIGN) |
| CH50 | بررسی کامل عملکرد مسیر کلاسیک سیستم مکمل |
| ANA / anti-dsDNA | تأیید بیماری‌های خودایمنی مانند لوپوس |
نکاتی پیش از انجام آزمایش
-
نیازی به ناشتایی نیست
-
نمونه‌گیری با یک آزمایش خون ساده انجام می‌شود
-
داروهایی مانند کورتون‌ها ممکن است بر نتیجه تأثیر بگذارند
-
بهتر است در دوره فعال بیماری یا پیش از درمان انجام شود
سؤالات پرتکرار
آیا کاهش C4 به‌تنهایی برای تشخیص کافی است؟
خیر. باید همراه با بررسی علائم بالینی و تست‌های دیگر تفسیر شود.
اگر C4 پایین باشد ولی C3 طبیعی، چه معنایی دارد؟
ممکن است نشانه‌ای از لوپوس یا نقص در C4 باشد. نیاز به بررسی دقیق‌تری دارد.
آیا سطح C4 در طول درمان تغییر می‌کند؟
بله، در بیماری‌های فعال مانند لوپوس، با موفقیت درمانی سطح C4 ممکن است افزایش یابد.
جمع‌بندی
آزمایش مکمل C4 یکی از ابزارهای مهم در تشخیص بیماری‌های خودایمنی و نقص‌های ایمنی است. استفاده هم‌زمان از این تست با آزمایش‌های تکمیلی به پزشک کمک می‌کند تا منشأ التهاب یا ایمنی پایین را تشخیص داده و درمان مؤثرتری ارائه کند. اگر پزشک برای شما این آزمایش را درخواست کرده است، به آن با دقت توجه کنید، چون می‌تواند در تشخیص زودهنگام بسیاری از بیماری‌ها نقش داشته باشد.
منابع :
Mayo Clinic – Complement Blood Test
CDC – Complement System Overview
No. 62
۰۴/۰۳