تب در نوزاد، به‌ویژه در هفته‌های اول تولد، می‌تواند نشانه‌ای از یک بیماری خطرناک باشد. برخلاف کودکان بزرگ‌تر، سیستم ایمنی نوزادان هنوز به‌طور کامل رشد نکرده و قادر نیست عفونت‌ها را به‌خوبی کنترل کند. در چنین حالتی، حتی یک تب خفیف ممکن است نشانه‌ی عفونت خونی (سپسیس نوزادی) باشد؛ وضعیتی جدی که نیازمند تشخیص سریع و دقیق از طریق آزمایش‌های تخصصی است. بررسی آزمایشگاهی عفونت خونی یا Sepsis Workup یکی از مهم‌ترین مراحل در ارزیابی نوزادان با تب بی‌دلیل است؛ چون در بسیاری موارد نشانه‌های ظاهری بسیار خفیف‌اند، اما خطر داخلی قابل توجهی وجود دارد.
چرا تشخیص زودهنگام عفونت خونی در نوزادان حیاتی است؟
عفونت خونی زمانی رخ می‌دهد که باکتری‌ها، ویروس‌ها یا قارچ‌ها از بافت‌های دیگر وارد خون شوند. در نوزادان، این اتفاق می‌تواند به سرعت به التهاب گسترده، اختلال گردش خون و حتی شوک سپتیک منجر شود.
پایه‌های خطر نوزادان شامل موارد زیر است:
– زایمان زودرس یا وزن پایین هنگام تولد
– پارگی طولانی کیسه آب پیش از زایمان (بیش از ۱۸ ساعت)
– تب یا عفونت مادر هنگام زایمان
– عفونت‌های رحمی یا ادراری مادر در ماه‌های آخر بارداری
– استفاده از وسایل تهاجمی پزشکی پس از تولد (کاتتر، لوله تنفسی)
در این شرایط، پایش دقیق دمای بدن، رفتار نوزاد و انجام آزمایش‌های خونی در اولین ساعات پس از بروز علائم اهمیت حیاتی دارد.
علائم هشداردهنده سپسیس در نوزادان
گاهی عفونت خونی بدون تب یا فقط با علائم مبهم دیده می‌شود. مهم‌ترین نشانه‌هایی که باید جدی گرفته شوند عبارت‌اند از:
– تب یا افت دمای بدن کمتر از ۳۶ درجه سانتی‌گراد
– بی‌قراری، خواب‌آلودگی غیرطبیعی یا ضعف در مکیدن شیر
– تنفس سریع یا مشکل در تنفس (تنگی‌نفس، روگیری)
– تغییر رنگ پوست (پالیدگی، کبودی یا گرمای غیرعادی)
– مدفوع شل، استفراغ یا تورم شکم
– ضربان قلب بالا یا نوسان ضربان
آزمایش‌های کلیدی در بررسی عفونت خونی نوزاد (Sepsis Workup)
پزشکان معمولاً مجموعه‌ای از آزمایش‌ها را برای بررسی کامل وضعیت نوزاد انجام می‌دهند تا منبع و شدت عفونت مشخص شود:
۱. CBC (شمارش کامل سلول‌های خون)
– بررسی تعداد گلبول‌های سفید، پلاکت و نوتروفیل‌ها
– افزایش یا کاهش گلبول‌های سفید می‌تواند نشانه‌ی سپسیس باشد.
۲. CRP (پروتئین واکنش‌گر C)
– شاخص التهاب در بدن؛ افزایش آن معمولاً بیانگر پاسخ ایمنی فعال در برابر عفونت است.
۳. Blood Culture (کشت خون)
– مهم‌ترین آزمایش تشخیصی؛ وجود باکتری یا قارچ در خون را تأیید می‌کند.
– نتیجه اولیه معمولاً پس از ۲۴ ساعت و نتیجه نهایی پس از ۴۸ تا ۷۲ ساعت گزارش می‌شود.
۴. Urine Analysis & Culture
– به‌ویژه در نوزادان تب‌دار بدون منبع مشخص؛ عفونت مجاری ادراری منبع شایع تب است.
۵. Lumbar Puncture (نمونه‌گیری از مایع نخاعی)
– در صورت شک به مننژیت، برای بررسی وجود باکتری یا ویروس در سیستم عصبی مرکزی انجام می‌شود.
۶. Chest X-Ray
– جهت بررسی احتمال عفونت ریوی در نوزادان با علائم تنفسی.
تفسیر نتایج آزمایش‌ها و تصمیم پزشکی
ترکیب نتایج آزمایش‌ها با وضعیت بالینی نوزاد تصمیم‌گیری درمانی را هدایت می‌کند.
– اگر کشت خون مثبت شود، نوع میکروب و حساسیت آن به آنتی‌بیوتیک‌ها تعیین می‌شود.
– در موارد منفی، پزشک بسته به شدت علائم ممکن است تصمیم بگیرد درمان پیشگیرانه را ادامه دهد.
– معمولاً درمان با آنتی‌بیوتیک تزریقی بلافاصله پس از نمونه‌گیری آغاز می‌شود تا از انتشار بیشتر عفونت جلوگیری شود.
نوزادان پرخطر؛ ضرورت پایش مداوم حتی بدون تب
حتی اگر تب وجود نداشته باشد، در نوزادان نارس یا مادران مبتلا به عفونت، باید آزمایش‌های خونی دوره‌ای انجام شود. وجود مقادیر بالای CRP یا کاهش شدید پلاکت‌ها می‌تواند نشانه عفونت پنهان باشد. همچنین در نوزادان بستری در بخش مراقبت ویژه، بررسی روزانه CBC و تست‌های التهاب برای کنترل دقیق روند بیماری انجام می‌شود.
پیشگیری از سپسیس نوزادی
پیشگیری بهترین راه حفظ سلامت نوزاد است. اقدامات کلیدی شامل:
– درمان کامل عفونت‌های مادر در دوران بارداری
– رعایت بهداشت در محیط زایمان و مراقبت نوزاد
– تغذیه با شیر مادر به‌عنوان منبع ایمونوگلوبولین‌ها و عوامل ضدعفونت
– پایش دقیق علائم تب یا بی‌قراری در روزهای نخست تولد
– مراجعه فوری به پزشک در صورت مشاهده حرکات غیرطبیعی، مشکلات تنفسی یا تغذیه‌ای
پرسش‌های متداول (FAQ)
۱- آیا هر تب در نوزاد نشانه عفونت خونی است؟
خیر، اما به دلیل خطر بالای سپسیس در این سن، هر تب باید به‌عنوان هشدار تلقی شده و بررسی کامل شود.
۲- آیا انجام کشت خون برای همه نوزادان تب‌دار لازم است؟
بله، چون حتی عفونت‌های خفیف می‌توانند به‌سرعت در خون منتشر شوند و علائم ظاهری ندارند.
۳- چه مدت پس از شروع درمان آنتی‌بیوتیکی، علائم بهبود می‌یابد؟
در اغلب موارد، بهبود در ۲۴ تا ۴۸ ساعت مشخص می‌شود، اما درمان کامل ممکن است ۷ تا ۱۰ روز ادامه یابد.
جمع‌بندی
عفونت خونی نوزاد (سپسیس) یکی از جدی‌ترین تهدیدهای سلامت دوران نوزادی است؛ تشخیص سریع و دقیق از طریق آزمایش‌های استاندارد همچون CBC، CRP و کشت خون، می‌تواند جان نوزاد را نجات دهد. هر نوزاد با تب بی‌دلیل، به‌ویژه در هفته اول زندگی، باید بررسی کامل سپسیس را بگذراند. پایش دقیق علائم، همکاری والدین و اقدام سریع درمانی، اساس پیشگیری از آسیب‌های عصبی و جسمی ناشی از عفونت‌های شدید است.
منبع :
[CDC – Newborn sepsis prevention and screening guidelines]
No.77
۰۴/۰۷