یکی از چالش‌های مهم در پزشکی زنان و هماتولوژی، بروز سقط‌های مکرر بی‌دلیل یا ترومبوزهای غیرمنتظره (تشکیل لخته در عروق) است.
در این شرایط، احتمال وجود سندرم آنتی‌فسفولیپید (Antiphospholipid Syndrome – APS) مطرح می‌شود؛ بیماری‌ای خودایمنی که در آن سیستم ایمنی بدن به اشتباه علیه فسفولیپیدهای غشاهای سلول حمله می‌کند
تست آنتی‌فسفولیپید تستی حیاتی برای تشخیص، مدیریت و پیشگیری از عوارض خطرناک حاملگی و لخته‌های خونی در این بیماران است.
سندرم آنتی‌فسفولیپید چیست؟
سندرم آنتی‌فسفولیپید (APS) یک اختلال خودایمنی و انعقادی است که باعث می‌شود بدن آنتی‌بادی‌هایی تولید کند که با فسفولیپیدها (ترکیبات اصلی غشای سلولی) واکنش متقاطع دارند. پیامد این واکنش، افزایش تمایل خون به لخته شدن (هایپرکوآگولابیلیتی) است.
این سندرم ممکن است:
– به‌تنهایی رخ دهد (Primary APS)
– یا همراه با بیماری‌های خودایمنی مانند لوپوس (Secondary APS) دیده شود.
نقش تست آنتی‌فسفولیپید در زنان با سقط‌های مکرر
در زنانی که سه یا بیش از سه سقط خودبه‌خودی متوالی یا مرگ داخل رحمی جنین پس از سه‌ماهه‌ی اول بارداری دارند، پزشکان معمولاً آزمایش آنتی‌فسفولیپید را درخواست می‌کنند.
وجود این آنتی‌بادی‌ها باعث بروز ترومبوز میکروسکوپی در عروق جفت شده و جریان خون به جنین را مختل می‌کند که در نهایت به سقط یا توقف رشد منجر می‌شود.
تشخیص زودهنگام این حالت می‌تواند از بروز سقط‌های بعدی با درمان مناسب جلوگیری کند.
انواع آنتی‌بادی‌های آنتی‌فسفولیپید
در آزمایش‌های تخصصی چند نوع آنتی‌بادی مورد بررسی قرار می‌گیرند که هر کدام نقشی در تشخیص دارند:
– لوپوس آنتی‌کوآگولانت (Lupus Anticoagulant): با افزایش خطر ترومبوز عمیق همراه است.
– آنتی‌کاردیولیپین (Anti-Cardiolipin): مستقیماً با سقط مکرر و عوارض بارداری در ارتباط است.
– آنتی‌بادی ضد β۲-گلیکوپروتئین I (Anti-β2GPI): از شاخص‌های قطعی سندرم آنتی‌فسفولیپید محسوب می‌شود.
وجود هر یک از این سه آنتی‌بادی در دو نوبت متوالی (به فاصله‌ی حداقل ۱۲ هفته) ملاک تشخیص قطعی APS است.
نشانه‌های بالینی در بیماران با تست آنتی‌فسفولیپید مثبت
در زنان:
– سقط‌های مکرر یا مرگ داخل رحمی
– زایمان پیش‌رس ناشی از پره‌اکلامپسی یا اختلال جفت
– ناباروری با علت ناشناخته
در مردان و زنان:
– ترومبوز ورید عمقی (DVT)
– آمبولی ریه
– سکته مغزی در سنین پایین
– تغییر رنگ کبود پوست (livedo reticularis)
روش انجام تست آنتی‌فسفولیپید
نمونه خون از بیمار گرفته و در آزمایشگاه بر اساس نوع آنتی‌بادی با استفاده از روش‌های زیر بررسی می‌شود:
– ELISA: برای اندازه‌گیری Anti-cardiolipin و Anti-β2GPI
– تست انعقادی (PTT طولانی): برای بررسی لوپوس آنتی‌کوآگولانت
– تمامی تست‌ها باید حداقل دو بار در فاصله‌ی ۱۲ هفته انجام شوند تا تشخیص قطعی باشد، زیرا نتایج ممکن است موقتاً در اثر عفونت یا دارو تغییر کنند.
ارتباط تست آنتی‌فسفولیپید با ترومبوز و سقط همزمان
ترکیب وجود آنتی‌فسفولیپید مثبت با سابقه همزمان سقط و لخته خون، قوی‌ترین نشانه بالینی برای سندرم آنتی‌فسفولیپید ثانویه است.
در این حالت، بیمار در معرض خطر بالایی برای عود مجدد ترومبوز یا سقط در بارداری‌های آینده قرار دارد و نیاز به درمان پیشگیرانه دارد.
درمان و مدیریت بالینی پس از تشخیص
پزشک بر اساس شدت علائم و وضعیت بیمار ممکن است درمان زیر را تجویز کند:
در زنان باردار:
– هپارین با دوز پایین (LMWH)
– آسپرین با دوز پایین (۸۱ میلی‌گرم روزانه)
– نظارت دقیق در دوران بارداری توسط روماتولوژیست و متخصص زنان
در غیر بارداری:
– مصرف بلندمدت وارفارین برای پیشگیری از ترومبوز
– کنترل سایر عوامل خطر: سیگار، چاقی، بی‌تحرکی و قرص‌های ضدبارداری استروژنی
پرسش‌های متداول (FAQ)
۱. آیا تست آنتی‌فسفولیپید مثبت همیشه به معنی بیماری است؟
خیر. در برخی موارد موقتاً در اثر عفونت یا مصرف داروهای خاص مثبت می‌شود. تکرار آزمایش پس از ۱۲ هفته ضروری است.
۲. آیا زنان مبتلا می‌توانند بارداری موفق داشته باشند؟
بله، با درمان ترکیبی هپارین و آسپرین احتمال موفقیت بارداری به بیش از ۸۰٪ افزایش می‌یابد.
۳. آیا مردان نیز ممکن است مبتلا شوند؟
بله، در مردان بیشتر به صورت ترومبوز عمیق و آمبولی ریه تظاهر می‌کند.
جمع‌بندی
تست آنتی‌فسفولیپید یکی از ارکان اصلی تشخیص و درمان سندرم آنتی‌فسفولیپید است؛ اختلالی که اگر به موقع شناسایی شود، می‌توان از سقط‌های مکرر، فیبروز جفت و حوادث ترومبوتیک خطرناک پیشگیری کرد.
پایش مستمر، درمان هدفمند و مراقبت چندتخصصی، می‌تواند بارداری سالم و زندگی عاری از عوارض ترومبوتیک را برای مبتلایان ممکن سازد.
منابع :
۱. [MedlinePlus – Antiphospholipid Antibody Test]
2. [CDC – Blood Clots and APS Information]
No.55
۰۴/۰۸