سکته ایسکمیک در جوانان معمولاً ذهن پزشک را به سمت عوامل ژنتیکی، قلبی یا ترومبوآمبولی سوق می‌دهد، اما یکی از علت‌های کمتر شناخته‌شده و مهم آن، سندرم آنتی‌فسفولیپید (Antiphospholipid Syndrome – APS) است. وجود آنتی‌بادی‌های ضد فسفولیپید در خون می‌تواند سیستم انعقادی را به اشتباه تحریک کند و منجر به تشکیل لخته در عروق مغزی حتی در افراد بدون سابقه بیماری قلبی شود. تست آنتی‌فسفولیپید تست کلیدی برای تشخیص این وضعیت در بیماران جوانی است که بدون عامل واضح دچار سکته مغزی شده‌اند.
آنتی‌فسفولیپید چیست و چگونه عمل می‌کند؟
آنتی‌فسفولیپیدها گروهی از خودآنتی‌بادی‌ها هستند که به فسفولیپیدهای غشای سلولی یا پروتئین‌های متصل به آن‌ها حمله می‌کنند. این آنتی‌بادی‌ها باعث اختلال در تعادل طبیعی بین انعقاد و ضدانعقاد می‌شوند.
مهم‌ترین انواع آنتی‌بادی‌ها در این سندرم:
- آنتی‌کاردیولیپین (aCL IgG, IgM)
- آنتی‌بتا۲-گلیکوپروتئین I (anti-β₂GPI)
- آنتی‌انعقادی لوپوس (Lupus Anticoagulant – LA)
وجود یکی یا بیشتر از این آنتی‌بادی‌ها به صورت مکرر در فاصله حداقل ۱۲ هفته، معیار تشخیصی سندرم آنتی‌فسفولیپید محسوب می‌شود.
چرا در سکته‌های جوانان باید تست آنتی‌فسفولیپید انجام شود؟
در سنین زیر ۴۵ سال، سکته مغزی معمولاً نتیجه عوامل غیرمعمول است. مطالعات نشان داده‌اند که حدود ۱۰ تا ۲۰ درصد از سکته‌های ایسکمیک جوانان با حضور آنتی‌فسفولیپید مرتبط‌اند.
روند پاتوفیزیولوژیک:
– فعال‌سازی اندوتلیوم و چسبندگی پلاکت‌ها
– افزایش تولید ترومبین و فیبرین
– تشکیل لخته‌های کوچک در جریان خون مغزی
– انسداد مویرگ‌ها یا شریان‌های کوچک مغزی
در این بیماران، یافته‌های تصویربرداری معمولاً با الگوی لخته‌سازی منتشر کوچک (microthrombosis) سازگار است، نه با ترومبوآمبولی قلبی یا شریانی کلاسیک.
روش انجام تست آنتی‌فسفولیپید
تست‌ها در قالب یک پنل سه‌گانه ارزیابی می‌شوند تا احتمال خطای تشخیصی کاهش یابد.
اجزای اصلی پنل:
– Lupus Anticoagulant test: بر پایه زمان انعقادی (DRVV – Dilute Russell Viper Venom Test و aPTT).
– Anticardiolipin antibody test (IgG, IgM): با روش ELISA.
– Anti‑β₂GPI antibody test (IgG, IgM): روش ایمونوانزیمی دقیق برای تایید خودایمنی اختصاصی.
نکات بالینی:
– نمونه باید در شرایط عدم التهاب حاد گرفته شود.
– تکرار تست پس از ۳ ماه جهت تایید پایداری آنتی‌بادی‌ها الزامی است.
– وجود همزمان دو یا سه آنتی‌بادی خطر ترومبوز را به‌طور چشمگیری افزایش می‌دهد.
ارتباط سندرم آنتی‌فسفولیپید با سکته مغزی جوانان
در بیماران جوان با سکته بدون عامل واضح (cryptogenic stroke)، حضور آنتی‌فسفولیپیدها می‌تواند توضیح‌دهنده آسیب باشد.
ویژگی‌های شایع این بیماران:
– شروع ناگهانی، اغلب بدون فاکتورهای خطر کلاسیک مانند فشار خون بالا یا دیابت
– سابقه سقط خودبه‌خود مکرر در زنان جوان
– افزایش خفیف زمان aPTT با تست‌های انعقادی طبیعی دیگر
– MRI نشان‌دهنده ضایعات چندکانونی ایسکمیک کوچک
سندرم آنتی‌فسفولیپید ممکن است اولیه (بدون بیماری زمینه‌ای) یا ثانویه (همراه با لوپوس یا سایر اختلالات خودایمنی) باشد. نوع ثانویه بیشتر در زنان و با الگوی پیچیده‌تر همراه است.
درمان و مدیریت بیماران APS مثبت با سکته ایسکمیک
تشخیص مثبت آنتی‌فسفولیپید نیازمند اقدام سریع پیشگیرانه و درمانی جهت جلوگیری از سکته‌های بعدی است.
اصول درمان شامل:
– وارفارین یا داروهای ضدانعقاد جدید (NOACs) برای پیشگیری طولانی‌مدت ترومبوز
– آسپرین با دوز پایین در برخی بیماران کم‌ریسک
– کنترل عوامل همراه مثل استروژن، سیگار یا چاقی
– در نوع ثانویه، درمان همزمان با داروهای سرکوب ایمنی مانند هیدروکسی‌کلروکین یا آزاتیوپرین
در صورت پیگیری مناسب، اغلب بیماران می‌توانند از تکرار سکته پیشگیری کنند و کیفیت زندگی خوبی حفظ نمایند.
پرسش‌های متداول (FAQ)
*۱. آیا آنتی‌فسفولیپید فقط در بیماران لوپوس دیده می‌شود؟
خیر، نوع اولیه بدون وجود لوپوس نیز ممکن است ایجاد شود، به‌ویژه در بیماران جوان با سابقه لخته‌سازی غیرمعمول.
۲. آیا نتیجه مثبت یک‌بار برای تشخیص کافی است؟
خیر، طبق معیار بالینی باید تست حداقل دو بار در فاصله ۱۲ هفته مثبت باشد تا تشخیص معتبر باشد.
۳. آیا درمان مادام‌العمر لازم است؟
در موارد تکرار سکته یا ریسک بالا، بله. اما تصمیم نهایی بر اساس تیتر آنتی‌بادی و سابقه بالینی بیمار گرفته می‌شود.
جمع‌بندی
وجود آنتی‌فسفولیپید مثبت در بیماران جوان با سکته ایسکمیک نمی‌تواند نادیده گرفته شود. این تست نه‌تنها در تشخیص علت سکته، بلکه در پیشگیری از وقایع آینده حیاتی است. توجه پزشکان به جنبه خودایمنی سکته‌های جوانان، مسیر درمانی دقیق‌تر و ایمن‌تر را رقم می‌زند.
منابع
– [Antiphospholipid Antibodies – Mayo Clinic]
– [Stroke in Young Adults – MedlinePlus]
No.95
۰۴/۰۸