در بدن انسان، سیستم ایمنی وظیفه دارد از ما در برابر عوامل بیگانه مانند ویروس‌ها، باکتری‌ها و سلول‌های جهش‌یافته محافظت کند. اما گاهی این سیستم دفاعی به‌طور ناخواسته به ساختارهای طبیعی بدن واکنش نشان می‌دهد و آنتی‌بادی‌هایی علیه DNA یا اجزای سلولی تولید می‌کند. یکی از این آنتی‌بادی‌ها، آنتی‌نوکلئوزوم (Anti-Nucleosome Antibody) است.
بر اساس گزارش‌ها، این آنتی‌بادی‌ها نه‌تنها در بیماری‌های خودایمنی مانند لوپوس اریتماتوز سیستمیک (SLE) دیده می‌شوند، بلکه در برخی عفونت‌های ویروسی مزمن نیز فعال می‌گردند و همین موضوع تفسیر نتایج را پیچیده‌تر می‌کند.
تست آنتی‌نوکلئوزوم چیست و چرا انجام می‌شود؟
تست آنتی‌نوکلئوزوم به‌صورت یک آزمایش ایمونوالیزا (ELISA) یا ایمونوفلورسانس غیرمستقیم طراحی می‌شود تا وجود آنتی‌بادی علیه کمپلکس‌های نوکلئوزومی را در خون شناسایی کند.
نوکلئوزوم‌ها واحدهای اصلی کروماتین هستند که از DNA و پروتئین‌های هیستونی تشکیل شده‌اند. هنگام مرگ سلولی یا التهاب مزمن، این ساختارها آزاد می‌شوند و در معرض سیستم ایمنی قرار می‌گیرند.
– تست مثبت آنتی‌نوکلئوزوم اغلب نشانه‌ای از تحریک بیش‌ازحد سیستم ایمنی است.
– در شرایط خاص، مانند لوپوس، هپاتیت‌های ویروسی مزمن (HBV, HCV) یا ویروس اپشتین‌بار (EBV)، سطح این آنتی‌بادی‌ها ممکن است بالا رود.
ارتباط تست آنتی‌نوکلئوزوم با عفونت‌های ویروسی مزمن
مطالعات نشان می‌دهند که بیماران مبتلا به هپاتیت مزمن B و C، به‌ویژه آن‌هایی که به فاز مزمن و فیبروتیک بیماری رسیده‌اند، بیشتر در معرض پاسخ‌های خودایمنی ثانویه قرار می‌گیرند.
در این بیماران، آنتی‌بادی‌هایی مانند Anti-nucleosome، Anti-dsDNA و ANA ممکن است بدون وجود بیماری خودایمنی واقعی مثبت شوند.
۱. در عفونت هپاتیت C (HCV):
– تحریک مزمن سیستم ایمنی می‌تواند منجر به تولید آنتی‌بادی علیه DNA و نوکلئوزوم‌ها شود.
– این آنتی‌بادی‌ها معمولاً با کراتیوگلوبولینمیا، واسکولیت یا درگیری گلومرولی همراهند.
– با درمان ضدویروسی (DAA) معمولاً سطح آن‌ها طی چند ماه کاهش پیدا می‌کند.
۲. در عفونت هپاتیت B (HBV):
– در فازهای مزمن بیماری، به‌ویژه در حالت “inactive carrier”، گاهی بالا بودن موقت آنتی‌نوکلئوزوم دیده می‌شود.
– باید از مثبت کاذب به‌دلیل پلی‌کلونال اکتیویشن ایمنی افتراق داده شود.
۳. در ویروس اپشتین‌بار (EBV) و ویروس سیتومگالو (CMV):
– این ویروس‌ها توانایی فعال‌سازی سلول‌های B را دارند که باعث تولید غیرتخصصی آنتی‌بادی‌های ضد DNA و ضد نوکلئوزوم می‌شود.
– در اکثر موارد، پس از رفع عفونت یا ورود به فاز نهفته، این آنتی‌بادی‌ها افت می‌کنند.
تمایز آنتی‌نوکلئوزوم ویروسی از نوع خودایمنی
براساس داده‌ها، تفاوت‌های زیر اهمیت دارد:
– در لوپوس فعال، سطح آنتی‌نوکلئوزوم معمولاً بسیار بالا بوده و با Anti-dsDNA مثبت و سطح پایین کمپلمان (C3/C4) همراه است.
– در عفونت‌های ویروسی، تیتر معمولاً متوسط تا خفیف است و کمپلمان نرمال باقی می‌ماند.
– بیمارانی با واکنش ویروسی معمولاً فاقد علائم سیستمیک لوپوس مانند راش مالار یا نفریت هستند.
چگونه تفسیر تست باید انجام شود؟
۱. نتیجه مثبت باید در بستر بالینی و با سایر تست‌ها (ANA، dsDNA، HBsAg، HCV RNA) تحلیل شود.
۲. در بیماران با شواهد عفونت مزمن، مثبت شدن Anti-nucleosome لزوم تشخیص لوپوس را اثبات نمی‌کند.
۳. در بیماران خودایمنی، وجود عفونت مزمن همراه می‌تواند موجب افزایش کاذب تیتر آنتی‌بادی‌ها شود و نیازمند تکرار تست پس از کنترل التهاب است.
پیام بالینی برای پزشکان
– پیش از شروع درمان‌های ایمنی‌سرکوبگر در بیماران مشکوک به لوپوس با سابقه هپاتیت مزمن، باید HBV DNA یا HCV RNA ارزیابی شود.
– در موارد مثبت کاذب آنتی‌نوکلئوزوم، تمرکز اصلی بر کنترل منشاء عفونی و پایش علائم بالینی است.
– تنها در صورت وجود معیارهای کامل بالینی و ایمنی‌شناسی لوپوس می‌توان تشخیص قطعی داد.
پرسش‌های متداول (FAQ)
۱. آیا آنتی‌نوکلئوزوم مثبت همیشه نشان‌دهنده لوپوس است؟
خیر، در عفونت‌های مزمن مانند هپاتیت C یا B نیز ممکن است مثبت شود بدون وجود لوپوس واقعی.
۲. آیا لازم است پس از درمان ضدویروسی، تست تکرار شود؟
بله، معمولاً با حذف ویروس سطح آنتی‌نوکلئوزوم کاهش می‌یابد و تکرار تست نشان‌دهنده بهبود پاسخ ایمنی است.
۳. آیا سطح بالای آنتی‌نوکلئوزوم می‌تواند به آسیب کبدی کمک کند؟
به‌طور غیرمستقیم بله؛ زیرا این آنتی‌بادی‌ها می‌توانند التهاب ایمنی ثانویه در بافت کبدی ایجاد کنند، به‌ویژه در حضور HBV یا HCV مزمن.
جمع‌بندی نهایی
تست آنتی‌نوکلئوزوم ابزاری ارزشمند برای بررسی پاسخ‌های خودایمنی است، اما در عفونت‌های ویروسی مزمن باید با دقت تفسیر شود.
افزایش این آنتی‌بادی‌ها الزاماً نشانه بیماری خودایمنی نیست؛ بلکه در بسیاری از موارد بازتابی از التهاب مزمن، آپوپتوز زیاد و تحریک طولانی‌مدت سلول‌های B است.
بنابراین، رویکرد تلفیقی آزمایشگاهی–بالینی در تشخیص افتراقی، کلید جلوگیری از درمان‌های غیرضروری و پرهیز از تشخیص اشتباه لوپوس است.
—
منابع :
۱. [Mayo Clinic – Autoimmune Markers and Nucleosome Antibody Testing]
2. [Cleveland Clinic – Hepatitis and Autoantibody Cross‑Reactivity]
No.65
۰۴/۰۸