پتاسیم (Potassium) یکی از مهم‌ترین الکترولیت‌های بدن است که برای عملکرد طبیعی سلول‌ها، عضلات و به‌ویژه قلب، حیاتی محسوب می‌شود. تست پتاسیم یکی از آزمایش‌های کلیدی برای بررسی تعادل الکترولیتی بدن است که تغییرات آن می‌تواند نشانه‌ای از اختلالات متابولیک، کلیوی یا قلبی باشد.
پتاسیم چیست و چه نقشی در بدن دارد؟
پتاسیم یک ماده معدنی حیاتی است که در بدن نقش‌های مهمی ایفا می‌کند:
- تنظیم ضربان قلب و ریتم الکتریکی قلب
- کمک به انقباض طبیعی عضلات
- انتقال پیام‌های عصبی
- تنظیم تعادل مایعات و فشار اسمزی سلولی
- کمک به تنظیم اسید-باز خون
حدود ۹۸٪ پتاسیم بدن داخل سلول‌هاست و تنها مقدار کمی در پلاسما وجود دارد، اما همین مقدار کم باید در محدوده‌ی دقیقی باقی بماند.
تست پتاسیم چیست و چه زمانی انجام می‌شود؟
تست پتاسیم سطح این الکترولیت را در خون اندازه‌گیری می‌کند. این تست معمولاً به‌عنوان بخشی از پنل الکترولیتی یا پنل متابولیک پایه درخواست می‌شود.
موارد کاربرد تست پتاسیم:
- علائم ضعف، بی‌حسی، تپش قلب یا خستگی غیرقابل توجیه
- بررسی بیماری‌هایی مانند نارسایی کلیه، نارسایی قلبی، دیابت کنترل‌نشده
- پایش درمان با داروهایی مانند دیورتیک‌ها، مهارکننده‌های ACE، اسپیرونولاکتون
- بررسی سطح پتاسیم پیش از جراحی یا بستری در ICU
- بررسی علت آریتمی‌های قلبی
نحوه انجام آزمایش
- خون از ورید بازو گرفته می‌شود.
- برای این تست نیاز به آمادگی خاصی نیست، مگر اینکه با سایر آزمایش‌ها ترکیب شده باشد.
- نمونه باید به‌سرعت پردازش شود تا از تخریب سلول‌ها (همولیز) جلوگیری گردد؛ چراکه همولیز می‌تواند باعث افزایش کاذب پتاسیم شود.
محدوده نرمال پتاسیم و تفسیر نتایج
| وضعیت | مقدار (mmol/L) | تفسیر |
| نرمال | ۳.۵ – ۵.۱ | سطح مطلوب |
| هیپوکالمی | < 3.5 | کمبود پتاسیم |
| هیپرکالمی | > 5.1 | پتاسیم بالا |
🔻 هیپوکالمی (کمبود پتاسیم):
- علائم: گرفتگی عضلات، یبوست، ضعف، خستگی، آریتمی
- علل: اسهال شدید، مصرف دیورتیک، استفراغ مکرر، انسولین، سندرم کوشینگ
🔺 هیپرکالمی (پتاسیم بالا):
- علائم: ضربان قلب نامنظم، تهوع، ضعف عضلانی، بی‌حسی، ایست قلبی
- علل: نارسایی کلیه، داروهای مهارکننده آنژیوتانسین، مکمل پتاسیم، اسیدوز متابولیک
عوامل مؤثر بر دقت تست پتاسیم
- همولیز نمونه خون ← افزایش کاذب پتاسیم
- تزریق پتاسیم یا مصرف مکمل پیش از آزمایش
- فعالیت بدنی شدید پیش از نمونه‌گیری
- خطا در انتقال یا نگهداری نمونه در آزمایشگاه
درمان اختلالات پتاسیم
- کمبود پتاسیم (هیپوکالمی):
- مکمل خوراکی یا تزریق وریدی پتاسیم
- اصلاح علت زمینه‌ای (مانند توقف داروی دیورتیک)
- افزایش پتاسیم (هیپرکالمی):
- استفاده از رزین تبادل یونی (Kayexalate)
- تزریق انسولین + گلوکز برای انتقال پتاسیم به داخل سلول
- دیالیز در موارد شدید
⚠ سطح پتاسیم بالا یا پایین، به‌ویژه در بیماران قلبی، یک اورژانس پزشکی محسوب می‌شود.
پرسش‌های متداول
آیا مصرف غذاهای حاوی پتاسیم مثل موز یا خرما روی نتیجه تأثیر دارد؟
خیر، مگر در افرادی که نارسایی کلیه یا بیماری زمینه‌ای دارند. در حالت عادی، بدن ما مازاد پتاسیم را دفع می‌کند.
آیا نتایج آزمایش همیشه دقیق هستند؟
درصورتی‌که نمونه‌گیری صحیح انجام شود و خون همولیز نشود، بله. اما اگر گلبول‌ها هنگام نمونه‌گیری تخریب شوند، پتاسیم آزاد شده و نتیجه کاذب بالا خواهد رفت.
آیا پتاسیم خون با فشار خون مرتبط است؟
بله. کمبود یا افزایش پتاسیم می‌تواند بر فشار خون تأثیر بگذارد. همچنین بسیاری از داروهای فشار خون روی سطح پتاسیم اثر دارند.
منابع:
No. 85
۰۴/۰۲