هموگلوبین A2 (HbA2) یکی از انواع طبیعی هموگلوبین در بزرگسالان است که به‌طور معمول ۲ تا ۳٪ از کل هموگلوبین را تشکیل می‌دهد. آزمایش HbA2 نقش مهمی در شناسایی ناقلان بتاتالاسمی (β-thalassemia trait) دارد، زیرا در این افراد میزان HbA2 معمولاً بالاتر از حد طبیعی است. این تست اغلب همراه با الکتروفورز هموگلوبین یا HPLC انجام می‌شود و تفسیر آن باید با شرح‌حال، معاینه و سایر آزمایش‌ها صورت گیرد.
HbA2 چیست و سطح طبیعی آن چقدر است؟
-
بزرگسالان سالم: HbA2 معمولاً بین ۲٫۰ تا ۳٫۳٪ است.
-
ناقلان بتاتالاسمی: HbA2 اغلب بین ۴ تا ۸٪ گزارش می‌شود (در بستر بالینی مناسب).
این تست برای چه کسانی درخواست می‌شود؟
-
افراد با کم‌خونی میکروسیتیک (MCV پایین) و سطح آهن طبیعی یا بدون پاسخ به درمان آهن.
-
غربالگری پیش از بارداری و دوران بارداری به‌ویژه در زوج‌های پرخطر برای جلوگیری از تولد فرزند مبتلا.
-
افرادی با سابقه خانوادگی تالاسمی یا ساکن مناطق پرشیوع
روش انجام تست HbA2
-
نمونه‌گیری: خون کامل با لوله EDTA
-
روش‌ها: HPLC یا الکتروفورز مویرگی برای جداسازی و کمّی‌سازی HbA2 و HbF
-
در کودکان زیر یک سال، بازه‌های مرجع متفاوت است و معمولاً تشخیص قطعی پس از یک‌سالگی انجام می‌شود
تفسیر نتایج آزمایش HbA2
-
HbA2 بالا (≥۳٫۵–۴٪): به‌نفع ناقلی بتاتالاسمی (معمولاً ۴–۸٪).
-
HbA2 طبیعی با میکروسیتوز: احتمال آلفا تالاسمی یا کمبود آهن؛ آلفا تالاسمی خفیف با آزمایش ژنتیک تأیید می‌شود.
-
HbA2 طبیعی یا مرزی در ناقلان بتا: کمبود آهن می‌تواند HbA2 را پایین بیاورد و تشخیص ناقلی را پنهان کند.
عوامل مداخله‌گر در نتیجه تست HbA2
-
کمبود آهن: می‌تواند باعث کاهش HbA2 و مخفی‌شدن الگوی بتاتالاسمی شود.
-
انتقال خون اخیر: ترکیب هموگلوبین تا چند ماه تحت‌تأثیر خون اهداکننده قرار می‌گیرد.
-
سن پایین: در نوزادان، HbF بالاست و ارزیابی HbA2 باید با ملاحظات سنی انجام شود.
تفاوت HbA2 در بتا و آلفا تالاسمی
-
بتاتالاسمی مینور: HbA2 معمولاً بالاست (۴–۸٪).
-
آلفا تالاسمی: اغلب با HbA2 طبیعی همراه است و برای تأیید به تست‌های ژنتیک نیاز دارد.
مزایای تست HbA2
-
افتراق تالاسمی از کم‌خونی فقر آهن در میکروسیتوز پایدار.
-
شناسایی ناقلان و کمک به برنامه‌ریزی آگاهانه بارداری.
-
تکمیل ارزیابی هموگلوبینوپاتی‌ها همراه با HbF و الکتروفورز.
محدودیت‌ها
-
غیراختصاصی بودن برخی تغییرات HbA2 به علت عوامل غیرژنتیکی
-
نیاز به ترکیب نتایج با CBC، شاخص‌های آهن، HbF و گاهی تست ژنتیک
اقدامات بعد از نتیجه مشکوک یا مثبت
-
بررسی کامل آهن (فریتین، TSAT) و تکرار تست در صورت نیاز
-
مشاوره ژنتیک برای فرد یا زوج ناقل.
-
انجام تست‌های مولکولی در موارد مبهم یا الگوهای پیچیده
نکات مهم برای بیماران
-
در صورت انتقال خون در ۴ ماه گذشته، حتماً به آزمایشگاه اطلاع دهید.
-
در کودکان زیر یک سال، تفسیر نتایج باید با بازه‌های مرجع سنی انجام شود
پرسش‌های متداول (FAQ)
۱. HbA2 بالا یعنی حتماً بتاتالاسمی دارم؟
نه، ولی احتمال ناقلی بالاست و باید با سایر نتایج بررسی شود.
۲. HbA2 طبیعی با MCV پایین چه معنایی دارد؟
احتمال آلفا تالاسمی یا کمبود آهن وجود دارد.
۳. کدام روش بهتر است، HPLC یا الکتروفورز؟
هر دو معتبر هستند و انتخاب روش به آزمایشگاه بستگی دارد.
جمع‌بندی
آزمایش HbA2 یک ابزار مهم برای شناسایی ناقلان بتاتالاسمی و افتراق آن از سایر علل کم‌خونی میکروسیتیک است. تفسیر دقیق نتایج باید با درنظر گرفتن وضعیت آهن، سابقه بالینی و سایر تست‌ها انجام شود. این ارزیابی، همراه با مشاوره ژنتیک، به پیشگیری از تولد فرزندان مبتلا به تالاسمی کمک می‌کند.
منابع:
Mayo Clinic Laboratories – Hemoglobin A2, Blood
CDC – Thalassemia: Screening and Diagnosis
No. 47
۰۴/۰۵