کرایوگلوبولینمیا یکی از اختلالات نادر اما مهم سیستم ایمنی است که در آن، پروتئین‌های غیرطبیعی خون به‌نام کرایوگلوبولین ها در دمای سرد رسوب کرده و به دیواره رگ‌ها آسیب می‌زنند. بسیاری از بیماران در واقع بدون آگاهی از عامل زمینه‌ای مبتلا هستند، اما تحقیقات نشان داده‌اند که شایع‌ترین علت کرایوگلوبولینمیا، عفونت مزمن با ویروس هپاتیت C (HCV) است.
از این‌رو، تست HCV RNA به‌عنوان ابزاری دقیق و ضروری برای بررسی وجود ویروس فعال در بدن این بیماران شناخته می‌شود.
کرایوگلوبولینمیا چیست و چرا با هپاتیت C ارتباط دارد؟
کرایوگلوبولین در حدود ۸۰ تا ۹۰ درصد موارد با عفونت HCV مرتبط است.
در این وضعیت، کمپلکس‌های ایمنی ناشی از آنتی‌بادی‌های ضد HCV در خون تجمع می‌یابند و در اثر سرما در مویرگ‌ها رسوب می‌کنند، که ممکن است منجر به:
– واسکولیت پوستی (لکه‌های پورپورا، زخم پا)
– درد مفاصل و خستگی مزمن
– درگیری کلیوی (گلومرولونفریت ممبرانوپرولیفراتیو)
– بی‌حسی یا احساس سوزن‌سوزن در اندام‌ها (نوریت محیطی)
در این بیماران، تنها تکیه به تست آنتی‌بادی HCV کافی نیست، زیرا ممکن است به‌دلیل رسوب کمپلکس‌های ایمنی، نتایج منفی یا مبهم بدهد.
نقش حیاتی تست HCV RNA در تشخیص عفونت فعال
تست HCV RNA (آزمون مولکولی تشخیص RNA ویروس) دقیق‌ترین ابزار برای اثبات وجود ویروس فعال در بدن است.
این تست به دو شکل انجام می‌شود:
- آزمون کیفی (Qualitative): تشخیص مثبت یا منفی بودن حضور RNA ویروس
- آزمون کمی (Quantitative): اندازه‌گیری دقیق بار ویروسی (viral load) بر حسب IU/mL
در بیماران کرایوگلوبولینمیک، تنها آنتی‌بادی مثبت به‌تنهایی نشانگر عفونت فعال نیست. وجود RNA ویروس در خون یا پلاسما تأیید قطعی عفونت در حال تکثیر است و میزان آن، معیار پاسخ به درمان نیز محسوب می‌شود.
چرا در کرایوگلوبولینمیا ممکن است تست‌های سرولوژی گمراه‌کننده باشند؟
در برخی بیماران با کرایوگلوبولین، تست آنتی‌بادی HCV ممکن است منفی کاذب شود. دلیل این پدیده شامل موارد زیر است:
– تجمع کمپلکس‌های ایمنی که آنتی‌بادی‌ها را “پنهان” می‌کند
– پایین بودن سطح آنتی‌بادی در فازهای مزمن بیماری
– تأثیر داروهای ایمنی‌سرکوبگر یا بیماری‌های خودایمن همزمان
در چنین مواردی، آزمایشگاه باید نمونه پلاسمای گرم‌شده را مورد بررسی قرار دهد و مستقیماً تست HCV RNA انجام دهد تا ویروس فعال شناسایی شود.
تفسیر نتایج تست HCV RNA در بیماران کرایوگلوبولینمیک
– HCV RNA مثبت: نشان‌دهنده وجود ویروس در حال تکثیر و علت زمینه‌ای کرایوگلوبولینمیا است.
– HCV RNA منفی / آنتی‌بادی مثبت: احتمال پاسخ به درمان قبلی یا پاک شدن خودبه‌خودی ویروس.
– هر دو منفی: باید سایر علل کرایوگلوبولینمیا مثل بیماری‌های خودایمن (SLE، شوگرن)، لنفوم یا هپاتیت B بررسی شود.
اهمیت تست برای پایش درمان و پیشگیری از عود
پس از شروع درمان با داروهای ضدویروسی مستقیم‌الاثر (DAAs) تا ۹۵٪ کارایی دارند، تست‌های HCV RNA کمی در بازه‌های زمانی مشخص (قبل، حین و پس از پایان درمان) انجام می‌شوند تا اطمینان حاصل گردد ویروس کاملاً از بدن حذف شده است.
حذف کامل ویروس معمولاً منجر به بهبود علائم کرایوگلوبولینمیا، رفع واسکولیت و بازگشت عملکرد کلیه به حالت طبیعی می‌شود.
مواردی که نیاز به توجه ویژه دارند
– بیماران با کرایوگلوبولین نوع II یا III باید از نظر عفونت HCV با تست مولکولی بررسی شوند.
– در نمونه‌گیری، خون باید در دمای اتاق نگهداری شود تا از رسوب کرایوگلوبولین جلوگیری شود.
– تکرار تست در صورت نتیجه مشکوک یا در بیماران تحت درمان ایمنی‌سرکوبگر توصیه می‌شود.
پرسش‌های متداول (FAQ)
۱. آیا ممکن است فردی که کرایوگلوبولین داشته باشد ولی تست HCV آنتی‌بادی منفی شود؟
بله، در موارد رسوب شدید کمپلکس‌های ایمنی یا ایمنی‌سرکوبی، آنتی‌بادی ممکن است مخفی بماند و فقط تست RNA نتیجه مثبت بدهد.
۲. آیا درمان هپاتیت C باعث بهبود کرایوگلوبولین می‌شود؟
در بیشتر بیماران، رفع ویروس منجر به بهبود یا ناپدید شدن کامل علائم بالینی طی چند ماه می‌گردد.
۳. آیا تست HCV RNA باید همیشه تکرار شود؟
بله، پیش و پس از درمان برای ارزیابی پاسخ ویروسی پایدار انجام می‌شود.
جمع‌بندی نهایی
تست HCV RNA، مهم‌ترین تست برای تشخیص عفونت فعال هپاتیت C در بیماران مبتلا به کرایوگلوبولینمیا است؛ حالتی که آنتی‌بادی‌های معمولی ممکن است پاسخ‌های اشتباه بدهند. انجام این تست نه تنها به شناسایی ریشه بیماری کمک می‌کند، بلکه پایه تصمیم‌گیری برای درمان ضدویروسی مؤثر است و از عوارضی همچون درگیری کلیوی یا نوریت جلوگیری می‌کند.
منابع :
۱. [Mayo Clinic – Cryoglobulinemia and HCV Testing]
2. [CDC – Viral Hepatitis C Diagnostic Testing Guidelines (2025)]
No.63
۰۴/۰۸