تشنج نوزادی یکی از علائم مهم و هشداردهنده در روزها یا هفته‌های نخست زندگی است که می‌تواند نشانه‌ای از اختلالات متابولیک، آسیب مغزی یا ناهنجاری‌های عصبی باشد. در بسیاری از موارد، تشنج خود یک بیماری نیست، بلکه علامتی از مشکل زمینه‌ای در بدن نوزاد است. به همین دلیل، پزشکان پس از مشاهده تشنج در نوزاد، مجموعه‌ای از آزمایش‌های مغزی و متابولیک را برای یافتن علت اصلی و انتخاب درمان مؤثر تجویز می‌کنند. شناخت ارتباط مستقیم بین نوع تشنج و آزمایش‌های مورد نیاز، برای والدین و پزشکان اهمیت حیاتی دارد.
تشنج نوزادی چیست؟
تشنج‌های نوزادی معمولاً در سه روز اول زندگی بیشتر دیده می‌شوند، به‌ویژه در نوزادان نارس یا دارای مشکلات زایمانی. این تشنج‌ها ممکن است به شکل حرکات غیرطبیعی، لرزش اندام‌ها، نگاه ثابت، تغییر رنگ پوست یا توقف تنفس بروز کنند. مهم‌ترین دلایل تشنج در نوزادان شامل موارد زیر است:
– کمبود اکسیژن هنگام زایمان (Asphyxia یا Hypoxic-Ischemic Encephalopathy)
– اختلالات قند خون یا الکترولیت‌ها
– عفونت‌های سیستم عصبی مانند مننژیت یا سپسیس
– ناهنجاری‌های مادرزادی مغز
– بیماری‌های متابولیک ارثی یا نقص آنزیمی
چرا پس از تشنج نوزاد، انجام آزمایش‌ها ضروری است؟
تشنج در این سن به‌دلیل سیستم عصبی نارس می‌تواند ناشی از ده‌ها علت مختلف باشد. از آن‌جا که درمان وابسته به علت تشنج است، پزشکان معمولاً بلافاصله دستور مجموعه‌ای از تست‌های مغزی و متابولیک را صادر می‌کنند تا تفکیک بین منبع عصبی و متابولیکی مشخص شود.
آزمایش‌های اولیه و اورژانسی پس از تشنج نوزاد
۱. آزمایش‌های متابولیک پایه
هدف از این تست‌ها ارزیابی وضعیت شیمیایی خون و عملکرد سلولی است:
– قند خون (Blood Glucose): برای تشخیص هیپوگلیسمی به عنوان شایع‌ترین علت تشنج نوزادی.
-الکترولیت‌ها (Na, K, Ca, Mg): تغییرات در سدیم یا کلسیم ممکن است موجب تحریک بیش‌از‌حد نورون‌ها شود.
– گازهای خون شریانی (ABG): تعیین وضعیت اسید–باز و اکسیژن، که در افت عملکرد مغزی اهمیت دارد.
– BUN و کراتینین: بررسی عملکرد کلیه برای رد نارسایی متابولیک سیستمیک.
۲. تست‌های اختصاصی متابولیک و ژنتیکی
در صورت تداوم یا تکرار تشنج بدون علت واضح، بررسی پیشرفته‌تر انجام می‌شود:
– آزمایش آمینواسید پلاسما و اسیدهای آلی ادرار برای تشخیص اختلالات متابولیک مادرزادی نظیر نقص چرخه اوره.
– آزمایش سطح لاکتات و آمونیاک خون در موارد مشکوک به اسیدوز لاکتیک یا اختلالات انرژی سلولی.
– غربالگری بیماری‌های متابولیک نادر (Tandem Mass Spectrometry) برای ارزیابی هم‌زمان صدها نقص آنزیمی ارثی.
آزمایش‌های مغزی و نورولوژیک
۱. الکتروانسفالوگرافی (EEG)
– مهم‌ترین ابزار تشخیصی برای بررسی فعالیت الکتریکی مغز در نوزادان دچار تشنج است.
– با کمک EEG، پزشک می‌تواند بین تشنج واقعی و حرکات شبه‌تشنجی تمایز برقرار کند.
– همچنین به تشخیص آسیب‌های ناشی از کمبود اکسیژن یا خونریزی مغزی کمک می‌کند.
۲. تصویربرداری مغزی (MRI یا CT)
– در صورتی که احتمال وجود ضایعه ساختاری مغز، خونریزی یا سکته نوزادی مطرح باشد، تصویربرداری انجام می‌شود.
– MRI اطلاعات دقیق‌تری درباره‌ی وضعیت ماده سفید و چگونگی رشد سیستم عصبی ارائه می‌دهد.
۳. آزمایش مایع مغزی–نخاعی (CSF Analysis)
– برای رد عفونت‌های عصبی مانند مننژیت یا آنسفالیت کاربرد دارد.
– سطح پروتئین، گلوکز و سلول‌های التهابی در مایع مغزی نخاعی بررسی می‌شود.
ارتباط تشنج با تست‌های متابولیک در نوزادان با شرایط خاص
برخی گروه‌ها در معرض خطر بالاتر تشنج و نیاز به بررسی دقیق‌تر هستند:
- نوزادان مادر دیابتی: افت قند خون شایع‌ترین علت اولیه‌ی تشنج در این گروه است.
- نوزادان IVF یا نارس: به‌دلیل بلوغ ناقص کبد و مغز، احتمال اختلال در دفع مواد متابولیک بیشتر است.
- نوزادان با سابقه عفونت بارداری مادر: احتمال التهاب مغز یا ناهنجاری الکترولیت‌ها بالاتر است.
در این موارد، تست‌های قند، الکترولیت، بیلی‌روبین، کلسیم و لاکتات باید با دقت ویژه انجام شوند.
پایش و اقدامات بعدی پس از تشخیص علت تشنج
پس از شناسایی علت اصلی، تیم پزشکی برنامه‌ای مرحله‌ای برای درمان و پیگیری تنظیم می‌کند:
– آغاز درمان اختصاصی بر اساس نتیجه آزمایش‌ها (مثلاً تجویز گلوکز، کلسیم یا داروی ضدتشنج)
– تکرار EEG یا MRI چند هفته بعد جهت بررسی اثر درمان
– نظارت بر رشد عصبی و تکاملی نوزاد از سوی متخصص مغز و اعصاب کودکان
– در موارد متابولیک ارثی، مشاوره ژنتیک خانواده برای پیشگیری از موارد مشابه در بارداری آینده
پرسش‌های متداول (FAQ)
۱- آیا هر لرزش در نوزاد نشانه‌ی تشنج است؟
خیر. حرکات لرزشی یا واکنش‌های سریع اغلب طبیعی‌اند، اما اگر حرکات تکرارشونده، ثابت در یک اندام یا همراه با تغییر رنگ پوست باشند، نیاز به ارزیابی فوری دارند.
۲- آیا آزمایش EEG برای همه نوزادان ضروری است؟
در صورت مشاهده‌ی تشنج یا شک بالینی، EEG یکی از ارکان اصلی تشخیص است، اما در نوزادان بدون علامت لازم نیست.
۳- آیا تشنج نوزادی درمان‌پذیر است؟
در بیشتر موارد بله؛ با تشخیص دقیق علت زمینه‌ای و درمان مناسب، تشنج کنترل می‌شود و رشد عصبی طبیعی ادامه می‌یابد.
جمع‌بندی
تشنج نوزادی، علامتی هشداردهنده از ناهنجاری‌های پیچیده مغزی یا متابولیک است و نباید تنها با داروی ضدتشنج درمان شود. آزمایش‌های دقیق مغزی، متابولیک و ژنتیکی، محور اصلی تشخیص و مراقبت در این شرایط هستند. بررسی کامل و زودهنگام به پزشکان امکان می‌دهد علت بنیادی را بیابند، درمان مناسب آغاز کنند و از آسیب‌های عصبی دائمی پیشگیری شود. این رویکرد علمی و حساس، تضمین‌کننده‌ی سلامت طولانی‌مدت نوزاد و آرامش خاطر والدین است.
منابع :
۱. [MedlinePlus – Seizures and newborn diagnostic testing]
2. [LabTestsOnline – Metabolic investigations in neonatal seizures]
No.88
۰۴/۰۷