غدهی تیروئید با ترشح هورمونهای T3 و T4 نقش اصلی در تنظیم متابولیسم و کالریسوزی بدن دارد. از ضربان قلب و دمای بدن گرفته تا هضم غذا و کنترل وزن، تقریباً تمام اندامها از پیامهای تیروئید فرمان میگیرند. هرگونه اختلال در این غده میتواند باعث کندشدن متابولیسم و افزایش وزن یا برعکس، تندشدن سوختوساز و کاهش وزن ناخواسته شود.
محور تنظیمی تیروئید
-
هیپوتالاموس → ترشح هورمون TRH
-
هیپوفیز → ترشح TSH
-
تیروئید → تولید T3 و T4
🔹 TSH حساسترین شاخص آزمایشگاهی است و تغییرات آن زودتر از T3/T4 دیده میشود.
عملکرد اصلی هورمونهای تیروئید
-
افزایش متابولیسم پایه (BMR): بیشترین بخش مصرف انرژی روزانه.
-
افزایش ترموژنز: تولید گرما بهویژه از طریق بافت چربی قهوهای.
-
تسریع فعالیت اندامها: افزایش ضربان قلب، حرکات روده و استفاده بهتر از کربوهیدرات و چربی.
اختلالات شایع تیروئید
-
کمکاری تیروئید (Hypothyroidism):
خستگی، حساسیت به سرما، یبوست، افزایش وزن، کندی ضربان قلب. درمان با لووتیروکسین و تنظیم دوز. -
پرکاری تیروئید (Hyperthyroidism):
کاهش وزن ناخواسته، تپش قلب، لرزش دست، عدمتحمل گرما.
نقش ید در کالریسوزی
ید مادهی خام ساخت T3/T4 است. کمبود آن تولید هورمون را کاهش میدهد و در بارداری و شیردهی میتواند رشد عصبی جنین را مختل کند. دریافت روزانه ۱۵۰ میکروگرم ید در این دوران توصیه میشود. زیادهروی هم میتواند خطرناک باشد.
اجزای مصرف انرژی روزانه
-
BMR (سوختوساز پایه): بیشترین سهم؛ وابسته به هورمونهای تیروئید.
-
اثر گرمایی غذا: انرژی لازم برای هضم و جذب.
-
فعالیت بدنی و تحرک روزانه: از ورزش تا حرکات کوچک (NEAT).
آزمایشهای مهم تیروئید
-
TSH: بهترین تست اولیه؛ بالا = کمکاری، پایین = پرکاری.
-
Free T4 و T3: برای تأیید و تعیین شدت اختلال.
- پنل تیروئید: تفسیر ترکیبی مقادیر (TSH، Free T4، T3)
تیروئید و کنترل وزن
-
متابولیسم کند تنها یکی از عوامل اضافهوزن است.
-
رژیم غذایی، تحرک، خواب و داروها نیز نقش مهمی دارند.
-
درمان کمکاری به بازگشت تدریجی وزن کمک میکند اما جایگزین سبک زندگی سالم نیست.
توصیههای عملی
-
در صورت علائم یا تغییر وزن غیرقابل توضیح، آزمایش TSH و Free T4 انجام دهید.
-
در بارداری و شیردهی، مکمل ید طبق توصیه پزشک مصرف کنید.
-
خواب کافی، تغذیه متعادل و تحرک منظم را در کنار درمان دارویی رعایت کنید.
سؤالات متداول
۱. چرا با درمان کمکاری وزنم فوراً کم نمیشود؟
نرمال شدن TSH زمان میبرد. بخش زیادی از وزن به سبک زندگی مربوط است.
۲. آیا مکملهای افزایش متابولیسم جای درمان را میگیرند؟
خیر. هیچ مکملی جایگزین درمان پزشکی نیست.
۳. بهترین تست بررسیتیروئید کدام است؟
TSH بهترین نقطهی شروع است. در صورت غیرطبیعی بودن، Free T4 و گاهی T3 و آنتیبادیها بررسی میشوند.
۴. نقش ید در رژیم غذایی چیست؟
نمک یددار و غذاها معمولاً کافی هستند؛ در بارداری نیاز بیشتر است و مکمل توصیه میشود.
جمعبندی
هورمونهایتیروئید موتور متابولیسم بدن هستند. اختلال در آنها مستقیماً بر وزن، انرژی و کالریسوزی تأثیر میگذارد. با آزمایش سادهی TSH و Free T4 میتوان وضعیتتیروئید را مشخص کرد و با درمان بهموقع و سبک زندگی سالم، تعادل متابولیسم بدن را حفظ نمود.
منابع :
Mayo Clinic – Hypothyroidism (کمکاری تیروئید)
https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/hypothyroidism/symptoms-causes/syc-20350284 Mayo Clinic
Mayo Clinic – Hyperthyroidism (پرکاری تیروئید)
https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/hyperthyroidism/symptoms-causes/syc-20373659 Mayo Clinic
Cleveland Clinic – Thyroid (عملکرد تیروئید و متابولیسم)
https://my.clevelandclinic.org/health/body/23188-thyroid Cleveland Clinic
NO. 1
۰۴/۰۷
