خشکی واژن زمانی رخ می‌دهد که پوشش داخلی واژن نازک، خشک و کم‌انعطاف می‌شود. این مشکل معمولاً به دلیل کاهش هورمون استروژن (در دوران یائسگی، بعد از زایمان یا شیردهی) بروز می‌کند و می‌تواند به علائمی مانند سوزش، خارش، درد هنگام نزدیکی و حتی عفونت‌های ادراری مکرر منجر شود. این وضعیت شایع است، اما به معنای «طبیعی بودن» آن نیست و درمان‌های مؤثر و ایمنی وجود دارد.
خشکی واژن دقیقاً چیست؟ (GSM)
در پزشکی به مجموعه علائم واژنی و ادراری ناشی از کمبود استروژن، نشانگان ادراری–تناسلی یائسگی (GSM) گفته می‌شود. در این حالت:
-
بافت‌های واژن نازک و خشک می‌شوند.
-
نزدیکی جنسی می‌تواند با درد (دیاسپارونیا) یا خونریزی همراه باشد.
-
مشکلات ادراری مثل تکرر، سوزش یا عفونت‌های مکرر رخ می‌دهد.
علائم شایع خشکی واژن
-
خشکی، سوزش، خارش یا احساس کشیدگی در واژن
-
درد یا خونریزی پس از رابطه جنسی
-
کاهش میل جنسی
-
عفونت‌های ادراری یا تکرر ادرار
دلایل اصلی خشکی واژن
۱) کاهش استروژن
-
یائسگی و پری‌منوپاز
-
پس از زایمان و شیردهی
-
برداشتن تخمدان‌ها یا درمان‌های جراحی
۲) بیماری‌ها و درمان‌ها
-
شیمی‌درمانی و پرتودرمانی
-
درمان‌های ضد‌هورمونی در سرطان پستان
-
بیماری‌های مزمن مثل دیابت یا سندرم شوگرن
۳) داروها
-
قرص‌های ضدبارداری کم‌استروژن
-
داروهای ضدافسردگی
-
آنتی‌هیستامین‌ها
۴) سبک زندگی و عوامل موضعی
-
عدم تحریک جنسی کافی
-
استفاده از صابون‌ها، اسپری‌های عطری یا دوش واژینال
چگونه تشخیص داده می‌شود؟
-
گرفتن شرح‌حال کامل و معاینه لگنی برای ارزیابی وضعیت بافت.
-
در صورت نیاز، بررسی ترشحات واژن و انجام آزمایش‌ها برای تشخیص عفونت یا بیماری‌های هورمونی
درمان‌های غیرهورمونی (خط اول)
این روش‌ها اولین انتخاب برای بسیاری از زنان—به‌ویژه افرادی که نمی‌توانند یا نمی‌خواهند هورمون مصرف کنند—هستند:
-
مرطوب‌کننده‌های واژینال: ۲–۳ بار در هفته برای حفظ رطوبت پایه بافت.
-
لوبریکانت‌ها (ژل روان‌کننده): هنگام نزدیکی برای کاهش درد و اصطکاک؛ نوع آب‌بنیان یا سیلیکونی توصیه می‌شود.
-
اصلاح سبک زندگی: پیش‌نوازی کافی، کاهش استرس، اجتناب از شوینده‌ها و اسپری‌های عطری
درمان‌های هورمونی موضعی
اگر درمان‌های غیرهورمونی کافی نباشند، استروژن موضعی با دوز پایین (کرم، قرص یا رینگ واژینال) می‌تواند:
-
بافت واژن را بازسازی و لغزندگی را افزایش دهد.
-
خطر عفونت‌های ادراری تکرارشونده را کاهش دهد.
تصمیم‌گیری درباره مصرف استروژن باید با پزشک انجام شود، به‌ویژه در افراد با سابقه سرطان پستان
گزینه‌های دارویی غیر‌استروژنی
-
اُسپمیفِن (Ospemifene): داروی خوراکی برای کاهش درد هنگام نزدیکی.
-
پراسترون/DHEA واژینال: شیاف شبانه برای بهبود خشکی و درد پس از یائسگی
روش‌های بحث‌برانگیز: لیزر و انرژی‌درمانی
برخی مراکز لیزر و دستگاه‌های انرژی‌محور را به‌عنوان «جوان‌سازی واژن» معرفی می‌کنند؛ اما سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) این درمان‌ها را تأیید نکرده و درباره خطر سوختگی، اسکار و درد مزمن هشدار داده است. بنابراین انتخاب این روش‌ها توصیه نمی‌شود.
نکات عملی برای زندگی روزمره
-
استفاده منظم از مرطوب‌کننده + لوبریکانت در زمان نزدیکی
-
داشتن فعالیت جنسی منظم (با یا بدون شریک) برای حفظ سلامت بافت واژن
-
اجتناب از شوینده‌ها، اسپری‌ها و دستمال‌های عطری
-
مراجعه به پزشک در صورت خونریزی غیرمعمول، درد شدید یا عفونت‌های ادراری مکرر
جمع‌بندی
خشکی واژن معمولاً به‌علت کاهش استروژن ایجاد می‌شود و با درمان‌های ساده مثل مرطوب‌کننده‌ها و لوبریکانت‌ها به‌خوبی کنترل می‌شود. در موارد شدیدتر، استروژن موضعی یا داروهای غیرهورمونی نسخه‌ای مانند اُسپمیفِن و DHEA مؤثر هستند. روش‌های غیرتأییدشده مثل لیزر توصیه نمی‌شوند. در نهایت، بهترین انتخاب باید با مشورت پزشک و بر اساس شرایط فردی انجام شود.
منابع :
Cleveland Clinic – Vaginal Dryness: Causes, Symptoms & Treatment
No. 11
۰۴/۰۶