هشدارهای مهم برای بیماران قلبی و کلیوی
مقدمه
آزمایش پتاسیم خون یکی از حیاتی‌ترین تست‌ها برای ارزیابی عملکرد قلب، کلیه و تعادل الکترولیت‌ها در بدن است. اما آنچه بسیاری از بیماران نمی‌دانند این است که برخی از داروهای رایج برای کنترل فشار خون می‌توانند به‌طور مستقیم باعث افزایش یا کاهش سطح پتاسیم خون شوند.
در این مقاله بررسی می‌کنیم کدام داروها موجب این تغییرات می‌شوند، این نوسانات چه پیامدهایی دارند، و چه زمانی باید آزمایش تکرار شود یا با پزشک مشورت کرد.
پتاسیم چه نقشی در بدن دارد؟
پتاسیم یک الکترولیت حیاتی برای عملکرد بدن است و نقش‌هایی کلیدی ایفا می‌کند:
-
تنظیم ضربان قلب و عملکرد عضله قلب
-
کمک به انقباض عضلات
-
حفظ تعادل اسید–باز
-
تأثیر در تنظیم فشار خون
🔹 مقدار نرمال پتاسیم: ۳.۵ تا ۵.۰ میلی‌اکی‌والان بر لیتر
🔻 مقادیر خارج از این محدوده می‌توانند موجب آریتمی‌های قلبی، ضعف عضلات، و نارسایی کلیه شوند.
داروهایی که باعث افزایش پتاسیم (هیپرکالمی) می‌شوند
۱. مهارکننده‌های ACE
مانند: کاپتوپریل، انالاپریل، لیزینوپریل
-
کاهش دفع پتاسیم در کلیه
-
پرخطر در دیابت و نارسایی کلیه
۲. داروهای ARB
مانند: لوزارتان، والزارتان، اولمسارتان
-
عملکرد مشابه ACE-I
-
در مصرف مزمن → افزایش تدریجی پتاسیم
۳. آنتاگونیست‌های آلدوسترون
مانند: اسپیرونولاکتون، اپلرنون
-
کاهش دفع پتاسیم با مهار آلدوسترون
-
بالاترین احتمال هیپرکالمی شدید
-
پرخطر در نارسایی قلبی یا مصرف همزمان با ACE/ARB
۴. بتابلوکرها
مانند: متوپرولول، آتنولول
-
افزایش جزئی پتاسیم در برخی موارد
-
اثرگذاری بیشتر در نارسایی کلیه یا دوز بالا
داروهایی که باعث کاهش پتاسیم (هیپوکالمی) می‌شوند
۱. دیورتیک‌های لوپ و تیازیدی
مثل: فوروزماید، هیدروکلروتیازید
-
افزایش دفع پتاسیم از ادرار
-
شایع‌ترین علت دارویی هیپوکالمی
📌 علائم هیپوکالمی:
-
ضعف عضلانی، گرفتگی عضلات
-
تپش قلب یا آریتمی
-
خستگی و افت فشار خون
۲. کورتیکواستروئیدها
مثل: پردنیزولون
-
افزایش بازجذب سدیم و دفع پتاسیم
-
تأثیر غیرمستقیم بر سیستم رنین–آنژیوتانسین
چه زمانی باید آزمایش پتاسیم را تکرار کنیم؟
- در صورت مصرف مزمن داروهای پرخطر مانند اسپیرونولاکتون، لوزارتان، یا کاپتوپریل
- زمانی که پتاسیم خارج از محدوده طبیعی است ولی علائمی وجود ندارد
- اگر نمونه‌گیری با خطا همراه بوده (مثلاً همولیز یا فشار بیش از حد روی ورید)
- در سالمندان، بیماران کلیوی، یا کسانی که چند دارو همزمان مصرف می‌کنند
آیا باید مصرف دارو را قطع کرد؟
❌ خیر.
قطع خودسرانه داروهای قلبی-کلیوی می‌تواند خطرناک باشد.
✔ پزشک ممکن است:
-
دوز دارو را تنظیم کند
-
داروهای مکمل کاهنده پتاسیم تجویز کند
-
یا رژیم غذایی خاصی برای کنترل سطح پتاسیم توصیه نماید
پرسش‌های پرتکرار (FAQ)
چرا پتاسیم من بالاست ولی هیچ علامتی ندارم؟
افزایش خفیف پتاسیم معمولاً بدون علامت ظاهری است، اما می‌تواند در نوار قلب (ECG) تغییرات خطرناک ایجاد کند.
آیا باید مصرف موز و غذاهای پتاسیم‌دار را محدود کنم؟
در صورت مصرف اسپیرونولاکتون یا اگر سطح پتاسیم بالای ۵.۵ باشد، بله. با پزشک درباره رژیم غذایی مشورت کنید.
چه غذاهایی پتاسیم را زیاد می‌کنند؟
موز، آووکادو، سیب‌زمینی، گوجه‌فرنگی، حبوبات، آجیل، ماهی، و سبزیجات برگ‌دار سبز تیره
جمع‌بندی
برخی داروهای فشار خون می‌توانند باعث افزایش یا کاهش سطح پتاسیم شوند، که در تفسیر نتایج آزمایش اختلال ایجاد می‌کند. آگاهی از این تداخلات، انجام آزمایش‌های منظم و عدم قطع خودسرانه دارو، کلید پیشگیری از هیپرکالمی یا هیپوکالمی خطرناک است.
در صورت مصرف داروهای فوق، حتماً با پزشک خود در مورد زمان مناسب آزمایش، رژیم غذایی، و پایش منظم الکترولیت‌ها مشورت کنید.
منابع :
American Heart Association – Blood Pressure and Electrolyte Balance
Cleveland Clinic – Hyperkalemia & Hypertension Drugs
No. 52
۰۴/۰۴