آیا برایتان پیش آمده دارویی را مصرف کنید اما اثربخشی نداشته باشد یا دچار عارضه شدید شوید؟
پاسخ این پرسش ممکن است در ژن‌های شما نهفته باشد.
فارماکوژنومیک (Pharmacogenomics)، علم بررسی ارتباط ژنتیک فرد با پاسخ به داروهاست. این علم در حال متحول کردن پزشکی مدرن است و راه را برای درمان‌های شخصی‌سازی‌شده هموار می‌کند.
فارماکوژنومیک چیست و چه کاربردی دارد؟
فارماکوژنومیک ترکیبی از ژنتیک و داروشناسی است که بررسی می‌کند:
چرا افراد مختلف پاسخ متفاوتی به یک دارو می‌دهند
چگونه ژن‌ها روی متابولیسم، اثربخشی و عوارض داروها تأثیر می‌گذارند
چگونه می‌توان بهترین دارو، با دوز مناسب را برای هر فرد انتخاب کرد
چرا بعضی داروها بی‌اثر یا خطرناک می‌شوند؟
زیرا ژن‌های خاصی تعیین می‌کنند بدن چگونه دارو را جذب، متابولیزه و پاسخ می‌دهد:
۱. ژن‌های متابولیسم دارو (CYP450)
-
مثل CYP2D6، CYP2C19
-
برخی افراد دارو را خیلی سریع یا خیلی آهسته تجزیه می‌کنند
-
مثال: کدئین، تاموکسیفن، متوپرولول
🧩 نتیجه:
-
متابولیسم سریع = دارو بی‌اثر
-
متابولیسم کند = تجمع دارو و عوارض
۲. ژن‌های پاسخ به دارو (مثل VKORC1، HLA-B)
-
تعیین حساسیت بدن به برخی داروها
-
مثال: وارفارین (VKORC1)، آباکاویر (HLA-B*57:01)
۳. ژن‌های سرطان‌محور
-
تست‌های KRAS، EGFR، HER2، BRAF در انتخاب داروهای هدفمند
-
مثال: اگر KRAS فعال باشد، داروهای ضد EGFR در سرطان روده بزرگ بی‌اثرند
آزمایش‌های رایج فارماکوژنومیک
| نام ژن/تست | داروهای مرتبط | کاربرد بالینی |
|---|---|---|
| CYP2D6 | کدئین، تاموکسیفن | تنظیم دوز و پیشگیری از بی‌اثری دارو |
| CYP2C19 | پلاویکس، اسیتالوپرام | بررسی پاسخ قلبی و روان‌پزشکی |
| TPMT / NUDT15 | آزاتیوپرین، مرکاپتوپورین | پیشگیری از عوارض مغز استخوان |
| UGT1A1 | ایرینوتکان (شیمی‌درمانی) | کاهش خطر سمیت شدید |
| HLA-B*57:01 | آباکاویر | پیشگیری از واکنش آلرژیک خطرناک |
چه کسانی باید تست فارماکوژنومیک بدهند؟
👨⚕️ توصیه می‌شود برای گروه‌های زیر انجام شود:
-
افرادی که به یک دارو پاسخ غیرمنتظره داده‌اند
-
بیماران تحت درمان بلندمدت با داروهای پرخطر (صرع، سرطان، خودایمنی)
-
کسانی که همزمان چند دارو مصرف می‌کنند
-
افرادی با سابقه خانوادگی واکنش دارویی شدید
-
بیماران نیازمند داروهایی مانند Abacavir یا TPMT
آیا تست ژنتیکی برای همه داروها ضروری است؟
❌ هنوز خیر. اما فهرست داروهایی که نیاز به تفسیر ژنتیکی دارند توسط سازمان‌هایی مثل FDA و CPIC منتشر می‌شود و در حال گسترش است.
✅ تست‌های ژنتیکی برای برخی داروها قبل از شروع درمان توصیه یا الزامی هستند.
پرسش‌های پرتکرار (FAQ)
آیا تست فارماکوژنومیک از خون گرفته می‌شود؟
خیر. معمولاً از بزاق یا سوآب دهانی انجام می‌شود – بدون درد و ساده.
آیا فقط یک بار لازم است؟
بله. چون DNA شما تغییر نمی‌کند، یک‌بار انجام این تست برای تمام عمر قابل استفاده است.
آیا تحت پوشش بیمه است؟
در برخی کشورها و شرایط خاص، بله. بسته به سیاست بیمه و نوع بیماری.
جمع‌بندی
اگر دارویی برای شما بی‌اثر بوده یا عارضه شدید ایجاد کرده، علت ممکن است در ژن‌های شما باشد.
فارماکوژنومیک، گامی به‌سوی آینده پزشکی شخصی است؛
یعنی انتخاب دقیق‌ترین دارو، با مناسب‌ترین دوز، برای شما و نه برای همه.
منابع :
Mayo Clinic – Pharmacogenomics Testing
CDC – Precision Medicine & Genomics
No. 57
۰۴/۰۴