درد هنگام رابطه جنسی (دیاسپارونیا): علائم، دلایل، تشخیص و درمان

درد هنگام نزدیکی یا دیاسپارونیا به درد مکرر یا ماندگار در ناحیه تناسلی یا لگن گفته می‌شود که ممکن است پیش از رابطه، حین آن یا پس از آن رخ دهد. این مشکل شایع است اما «طبیعی» محسوب نمی‌شود و خوشبختانه با تشخیص علت، اغلب قابل درمان است. دیاسپارونیا می‌تواند هم در زنان و هم در مردان رخ دهد و ریشه‌های مختلف جسمی و روانی داشته باشد.

دیاسپارونیا دقیقاً چیست؟

• درد ورودی: هنگام شروع دخول یا حتی گذاشتن تامپون.

• درد عمقی: با دخول عمیق یا در برخی وضعیت‌ها تشدید می‌شود.

• کیفیت درد: می‌تواند به‌صورت سوزش، تیرکشنده یا ماندگار تا چند ساعت پس از رابطه باشد.

دلایل شایع درد هنگام نزدیکی

1. خشکی واژن و لغزندگی ناکافی: ناشی از کاهش استروژن در یائسگی، پس از زایمان/شیردهی یا مصرف برخی داروها (ضدافسردگی‌ها، آنتی‌هیستامین‌ها، داروهای فشار خون).

2. عفونت‌ها و التهاب‌ها: واژینیت، بیماری‌های مقاربتی (STIs) و بیماری التهابی لگن (PID).

3. اختلالات کف لگن و واژینیسموس: اسپاسم غیرارادی عضلات واژن که ورود را دردناک می‌کند.

4. ولودینیا/وستیبولودینیا: درد مزمن و سوزشی فرج بدون علت مشخص.

5. علل عمقی لگنی: اندومتریوز، فیبروم، آدنومیوز، کیست تخمدان، چسبندگی‌های پس از جراحی.

6. آسیب‌ها و مشکلات ساختاری: زخم‌های زایمانی، اپی‌زیوتومی یا مشکلات مادرزادی.

7. عوامل روان‌شناختی: اضطراب، افسردگی، استرس یا سابقه آزار جنسی.

8. در مردان: پروستاتیت (به‌ویژه درد هنگام انزال)، بیماری پیرونی، عفونت‌ها یا مشکلات اورژانسی مثل پریاپیسم.

چه زمانی مراجعه فوری لازم است؟

• درد شدید و ناگهانی یا خونریزی غیرمعمول در حین یا پس از رابطه.

• تب، ترشحات بدبو یا درد لگنی پیشرونده (شک به عفونت).

• خونریزی در بارداری یا درد همراه با ضعف و غش.

• درد مکرر که کیفیت زندگی جنسی را مختل می‌کند.

تشخیص: پزشک چگونه علت درد را پیدا می‌کند؟

• گرفتن شرح حال کامل (محل، شدت، زمان و ارتباط با وضعیت‌های مختلف).

• معاینه لگنی و در صورت نیاز، سونوگرافی یا تست‌های عفونت.

• آزمون سواب پنبه‌ای برای شناسایی نقاط حساس در دردهای فرجی.

درمان: بازگشت به رابطه بدون درد

الف) درمان علت‌های زمینه‌ای

• عفونت‌ها/PID: آنتی‌بیوتیک طبق گایدلاین، پرهیز از رابطه تا پایان درمان، درمان شریک جنسی.

• خشکی واژن/GSM: روان‌سازها و مرطوب‌کننده‌ها؛ در موارد شدیدتر استروژن موضعی یا داروهایی مثل اُسپمیفِن یا پرسترون/DHEA.

• اختلالات کف لگن/واژینیسموس: فیزیوتراپی تخصصی، بیوفیدبک، دیلاتورهای واژینال و سکس‌تراپی.

• ولودینیا: ترکیب درمان‌های دارویی، فیزیوتراپی و حمایت روانی.

ب) تغییرات رفتاری و خانگی

• گفت‌وگوی شفاف با شریک جنسی، وقت کافی برای پیش‌نوازی.

• تغییر وضعیت برای کنترل عمق دخول.

• استفاده منظم از روان‌سازها و مشاوره جنسی در صورت نیاز.

جمع‌بندی

دیاسپارونیا یا درد هنگام رابطه، مشکلی شایع ولی قابل درمان است. علل آن از خشکی واژن و عفونت‌ها تا مشکلات لگنی و روان‌شناختی متفاوت‌اند. مراجعه زودهنگام به پزشک، تشخیص دقیق و استفاده از درمان‌های هدفمند (از روان‌سازها تا فیزیوتراپی و درمان‌های هورمونی) می‌تواند کیفیت رابطه و زندگی را بهبود دهد.

پرسش‌های متداول (FAQ)

۱) آیا درد هنگام نزدیکی طبیعی است؟
خیر. درد مکرر نشانه وجود مشکل است و باید بررسی و درمان شود.

۲) بهترین روان‌ساز کدام است؟
انواع آب‌بنیان یا سیلیکونی در صورت استفاده از کاندوم توصیه می‌شوند.

۳) درمان خشکی ناشی از یائسگی چیست؟
مرطوب‌کننده و روان‌ساز خط اول درمان هستند؛ در موارد شدید استروژن موضعی یا داروهای خاص تجویز می‌شود.

۴) مردان هم ممکن است دچار دیاسپارونیا شوند؟
بله، عللی مانند پروستاتیت، پیرونی یا عفونت‌های آلت نقش دارند.

منابع (References)

Mayo Clinic. Painful intercourse (dyspareunia). Mayo Clinic

CDC. Pelvic Inflammatory Disease (PID). CDC