آمیلاز یکی از آنزیمهای حیاتی بدن است که وظیفه آن تجزیه نشاسته به قندهای ساده در دستگاه گوارش است. بخش زیادی از آن توسط غدههای بزاقی و پانکراس (لوزالمعده) تولید میشود و مقدار آن در خون و ادرار میتواند وضعیت سلامت این اندامها را نشان دهد.
تغییر سطح آمیلازدر آزمایش خون، چه افزایش و چه کاهش، معمولاً علامتی است از اختلال در پانکراس، غده بزاقی یا عملکرد کلیهها و نیاز به بررسی دقیق دارد.
محدوده طبیعی آمیلازدر آزمایش خون
مقدار طبیعی ممکن است در هر آزمایشگاه اندکی متفاوت باشد، اما معمولاً بین:
- در بزرگسالان: حدود ۳۰ تا ۱۱۰ واحد در لیتر (U/L)
- در ادرار ۲۴ ساعته: حدود ۳ تا ۱۵ واحد در ساعت (U/h)
🔹 افزایش یا کاهش قابلتوجه آمیلاز معمولاً به مشکلات گوارشی یا سیستم دفع مرتبط است.
دلایل افزایش آمیلازخون (Amylase بالا)
افزایش آمیلاز یا هایپرامیلازمی (Hyperamylasemia) میتواند ناشی از بیماریهای پانکراس، غدد بزاقی، یا کاهش دفع کلیوی باشد.
۱. التهاب حاد پانکراس (Pancreatitis)
شایعترین علت بالا رفتن آمیلاز است. در این حالت، سلولهای پانکراس آسیب میبینند و آمیلاز وارد جریان خون میشود.
علائم: درد شدید بالای شکم، تهوع، استفراغ، تب و در موارد شدید، علائم شوک.
۲. انسداد مجرای پانکراس یا صفرا
سنگ صفراوی یا تومور میتواند مسیر خروج ترشحات پانکراس را مسدود کرده و سطح آمیلاز را افزایش دهد.
۳. بیماریهای غدد بزاقی
عفونتهای غدد بزاقی مانند اوریون (Mumps) یا انسداد مجاری بزاقی باعث افزایش آمیلاز از نوع «بزاقی» میشود.
۴. بیماریهای کلیوی
در صورت کاهش دفع آمیلاز از طریق کلیه، سطح آن در خون بالا میرود.
بهویژه در بیماران مبتلا به نارسایی مزمن کلیه یا آسیب حاد کلیوی.
۵. مشکلات گوارشی یا شکمی
از جمله:
- زخم معده یا دوازدهه
- انسداد روده
- پارگی معده یا روده در اثر التهاب شدید
۶. مصرف برخی داروها
داروهایی مانند اپیوئیدها، دیورتیکها یا مهارکنندههای ACE گاهی موجب افزایش سطح آمیلاز میشوند.
دلایل کاهش آمیلازخون (Amylase پایین)
کاهشآمیلاز یا هیپوامیلازمی (Hypoamylasemia) کمتر شایع است، اما میتواند به وضعیتهایی خاص اشاره داشته باشد.
۱. آسیب یا تحلیل سلولهای پانکراس
در بیماریهای مزمن پانکراس مانند فیبروز کیستیک یا پانکراتیت مزمن، سلولهای ترشحکننده آنزیمها تخریب میشوند و آمیلازکاهش مییابد.
۲. بیماری کبدی پیشرفته
در سیروز یا نارسایی شدید کبدی، تولید آنزیمهای گوارشی از جمله آمیلازکاهش پیدا میکند.
۳. کاهش عملکرد غدد بزاقی
برخی بیماریهای خودایمنی مانند سندرم شوگرن (Sjogren’s Syndrome) موجب کاهش عملکرد بزاق و در نتیجه پایین آمدن سطح آمیلازمیشوند.
۴. پس از جراحی یا تخریب پانکراس
برداشتن بخشی از پانکراس به هر علت، بدن را از منبع اصلی تولید آمیلازمحروم میکند.
۵. سطح پایین در بارداری یا پس از زایمان
در برخی موارد فیزیولوژیک (طبیعی)، سطح آمیلاز موقتاً کاهش مییابد و معمولاً نیاز به درمان ندارد.
تحلیل همبستگی آزمایشگاهی (Correlation Insight)
پزشکان معمولاً آمیلاز را همراه با لیپاز (Lipase) اندازهگیری میکنند تا تصویر دقیقتری از عملکرد پانکراس بهدست آورند:
- آمیلاز ↑ + لیپاز ↑ → التهاب یا انسداد پانکراس
- آمیلاز ↑ بدون لیپاز ↑ → اوریون یا آسیب بزاقی
- آمیلاز ↓ + لیپاز ↓ → تخریب مزمن سلولهای پانکراس
- آمیلاز ↑ + کراتینین ↑ → نارسایی کلیه
درمان و اقدامات لازم
اگر آمیلازبالا است:
- بررسی فوری پزشک برای رد پانکراتیت حاد
- قطع داروهای مشکوک به افزایش آمیلاز (در صورت تأیید پزشک)
- مصرف مایعات زیاد و پرهیز از الکل و غذاهای چرب
- انجام سونوگرافی یا CT اسکن شکم برای یافتن علت دقیق
اگر آمیلاز پایین است:
- بررسی وضعیت تغذیه و عملکرد پانکراس
- ارزیابی وجود بیماریهای مزمن (کبدی یا غدد بزاقی)
- استفاده از مکملهای آنزیمی یا درمان علت زمینهای در موارد مزمن
چه زمانی باید نگران شویم؟
افزایش شدید آمیلازهمراه با درد شکمی ناگهانی و حالت تهوع میتواند نشانهی پانکراتیت حاد یا انسداد صفراوی باشد — وضعیتی که نیاز به مراقبت اورژانسی دارد.
همچنین، پایین بودن مزمن آمیلاز ممکن است نشانه تخریب دائمی سلولهای پانکراس باشد و باید تحت نظر پزشک گوارش پیگیری شود.
پرسشهای متداول (FAQ)
آیا بالا بودنآمیلاز همیشه به معنای التهاب پانکراس است؟
نه، در عفونتهای بزاقی، انسداد مجرای گوارشی یا نارسایی کلیه نیز ممکن است بالا برود.
آیا مصرف غذاها یا استرس میتواندآمیلاز را تغییر دهد؟
در برخی افراد، استرس یا پرخوری چرب میتواند سطح آمیلاز را بهصورت موقت افزایش دهد، ولی معمولاً خفیف است.
آیا آمیلاز در ادرار هم بررسی میشود؟
بله، در تشخیص پانکراتیت یا انسداد مجاری، اندازهگیری آمیلاز ادرار نیز مفید است.
بهترین روش پیشگیری از بالا رفتنآمیلاز چیست؟
رعایت رژیم غذایی سالم، پرهیز از الکل، کنترل سنگ صفرا و مدیریت داروهای مصرفی.
منابع ;
No. 28
۰۴/۰۹