پروتئینها بخش اساسی ساختار و عملکرد بدن هستند — از سلولها و بافتها گرفته تا آنزیمها، هورمونها و سیستم ایمنی. آنها نهتنها برای ترمیم بدن ضروریاند بلکه در حمل مواد، تنظیم فشار خون و حفظ تعادل مایعات بدن نیز نقش دارند. در آزمایش خون، اندازهگیری “پروتئین تام (Total Protein)” تصویر کلی از وضعیت تغذیهای، عملکرد کبد و کلیهها را به پزشک میدهد. هرگونه افزایش یا کاهش سطح پروتئین خون ممکن است نشانه یک مشکل متابولیک، تغذیهای یا بیماری زمینهای باشد.
محدوده طبیعی پروتئین خون
در آزمایشهای معمولی:
- مقدار طبیعی پروتئین تام: 6 تا ۸.۳ گرم در دسیلیتر (g/dL)
سطح کمتر یا بیشتر از این محدوده باید با بررسی سایر فاکتورها مانند آلبومین، گلوبولین، نسبت A/G و نتایج کلیوی یا کبدی تفسیر شود.
دلایل بالا بودن پروتئین خون (Hyperproteinemia)
افزایش سطح پروتئین معمولاً به معنی افزایش یکی از اجزای آلبومین یا گلوبولین است. برخی از این افزایشها بیخطر هستند، اما بعضی میتوانند نشانه بیماری جدی باشند.
۱. کمآبی بدن (Dehydration)
شایعترین علت بالا بودن پروتئین خون. در حالت کمآبی، حجم پلاسما کم میشود و پروتئینها بهصورت نسبی افزایش مییابند.
۲. عفونتهای مزمن یا التهابی
در بیماریهایی مانند:
- هپاتیت مزمن
- لوپوس (SLE)
- آرتریت روماتوئید
بدن پروتئینهای ایمنی (گلوبولینها) را بیشتر تولید میکند.
۳. بیماریهای مغز استخوان و خونی
اختلالاتی مثل:
- میلوما مولتیپل (Multiple Myeloma)
- والدنستروم ماکروگلوبولینمی
باعث تولید بیشازحد پروتئین غیرطبیعی (پاراپروتئین) در خون میشوند.
۴. بیماریهای مزمن کبد
در سیروز یا هپاتیت طولانی، تولید گلوبولینها افزایش مییابد، اگرچه آلبومین ممکن است کاهش پیدا کند.
۵. مصرف برخی داروها یا مکملها
داروهایی مانند استروئیدها، هورمون رشد یا برخی داروهای ضدالتهاب میتوانند بهطور خفیف سطح پروتئین را بالا ببرند.
۶. استرس مزمن یا تب طولانیمدت
افزایش طولانیمدت سطح هورمونهای استرس ممکن است باعث تولید پروتئینهای فاز حاد شود.
دلایل پایین بودن پروتئین خون (Hypoproteinemia)
کاهش سطح پروتئین خون معمولاً ناشی از کاهش تولید، افزایش دفع یا کاهش دریافت پروتئین است. این حالت معمولاً نشانه بیماریهای سیستمیک یا سوءتغذیه است.
۱. سوءتغذیه یا رژیم بسیار کمپروتئین
در افرادی که غذای کافی یا پروتئین کافی نمیخورند، بهخصوص در سالمندان یا بیماران مزمن.
۲. اختلال در جذب مواد غذایی
در بیماریهای گوارشی مثل:
- سلیاک
- بیماری کرون
- کولیت مزمن
- سوءجذب چربیها
بدن نمیتواند پروتئینها را بهخوبی جذب کند.
۳. بیماریهای کبد
کبد محل اصلی ساخت آلبومین است. در نارسایی کبدی یا سیروز، تولید آلبومین کاهش مییابد.
۴. بیماریهای کلیوی
در “سندرم نفروتیک” کلیهها پروتئینها را از طریق ادرار دفع میکنند و سطح خون کاهش مییابد.
۵. خونریزی شدید یا سوختگیهای وسیع
از دست رفتن زیاد پروتئین از بافتها یا پلاسما باعث افت سطح خون میشود.
۶. بارداری یا افزایش حجم پلاسما
در برخی زنان باردار بهصورت طبیعی سطح آلبومین و پروتئین کل کمی کاهش مییابد.
۷. اختلالات ایمنی یا التهاب مزمن
در شرایطی مثل عفونتهای شدید یا بیماریهای خودایمنی، مصرف سریع پروتئینها از تولید آنها بیشتر میشود.
علائم شایع در تغییر سطح پروتئین
اگرچه تغییرات پروتئین ممکن است بدون علامت باشد، اما در موارد بالینی این علائم دیده میشود:
در پروتئین پایین:
- ضعف، خستگی و کاهش وزن
- تورم پا یا صورت (به علت کاهش فشار اسمزی)
- کاهش اشتها
- مو و ناخن شکننده
- تأخیر در ترمیم زخمها
در پروتئین بالا:
- علائم کمآبی: خشکی دهان، تشنگی، کاهش حجم ادرار
- علائم بیماری زمینهای: درد استخوان (در میلوما)، خستگی، تب مزمن
- گاهی افزایش غلظت خون و خطر لخته شدن
چه زمانی نیاز به بررسی بیشتر داریم؟
افزایش یا کاهش جزئی معمولاً موقتی است، اما باید بررسی شود اگر:
- مقدار پروتئین کمتر از ۶ g/dL یا بیشتر از ۸.۵ g/dL باشد
- همزمان تغییر در آلبومین یا گلوبولین وجود داشته باشد
- علائم کلیوی یا کبدی نیز دیده شود
پزشک ممکن است آزمایشهای تکمیلی مانند الکتروفورز پروتئین، آنزیمهای کبدی، سطح اوره و کراتینین را تجویز کند.
روشهای اصلاح سطح پروتئین خون
در صورت پایین بودن:
- تغذیه متعادل با منابع غنی از پروتئین: گوشت سفید، تخممرغ، لبنیات، حبوبات، مغزها
- درمان بیماریهای کبد یا کلیه
- مصرف مکمل پروتئین یا آمینواسید در شرایط خاص (طبق نظر پزشک)
- بررسی سوءجذب و اصلاح آن
در صورت بالا بودن:
- نوشیدن کافی آب و مایعات
- بررسی و کنترل داروهای مصرفی
- درمان بیماریهای زمینهای مانند میلوما یا عفونت مزمن
- در صورت تب یا کمآبی شدید، تزریق مایعات و درمان supportive انجام میشود
پرسشهای متداول (FAQ)
آیا افزایش پروتئین همیشه خطرناک است؟
خیر، اغلب ناشی از کمآبی موقتی است. اما اگر همراه با علائم بیماری مزمن یا نتایج غیرطبیعی دیگر باشد، باید بررسی شود.
آیا کاهش پروتئین به معنی سوءتغذیه است؟
همیشه نه. ممکن است ناشی از بیماریهای کبدی، کلیوی یا سوءجذب باشد حتی در فردی با تغذیه خوب.
آیا میتوان پروتئین خون را با رژیم غذایی تنظیم کرد؟
در موارد تغذیهای بله، ولی در بیماریهای زمینهای باید علت اصلی درمان شود.
آیا نسبت آلبومین به گلوبولین مهم است؟
بله، نسبت طبیعی A/G حدود ۱ تا ۲ است و عدم تعادل آن میتواند نشانه نارسایی کبد، بیماریهای خودایمنی یا میلوما باشد.
منابع :
No. 22
۰۴/۰۹