گلبول‌های قرمز خون به‌طور طبیعی شکل دیسکی پهن با مرکز فرو رفته دارند که این ساختار به حرکت آسان و تبادل مؤثر اکسیژن کمک می‌کند. اما در برخی شرایط، این سلول‌ها دچار تغییرات خاصی در شکل و اندازه می‌شوند که به آن‌ها گلبول‌های قرمز منقبض‌شده نامنظم یا ICC گفته می‌شود. این تغییر ممکن است نشانه یک مشکل خونی، کمبود آنزیمی یا آسیب اکسیداتیو به هموگلوبین باشد و شناسایی دقیق علت آن برای پیشگیری از عوارض هماتولوژیک اهمیت دارد.
ویژگی گلبول‌های قرمز منقبض‌شده نامنظم
– اندازه معمولاً کوچک‌تر از حالت طبیعی (microcytosis).
– شکل نامنظم یا همراه با زوایا و چین‌خوردگی.
– رنگ‌پذیری غیرطبیعی به علت رسوب یا تخریب هموگلوبین.
– مشاهده در خون‌پیرایی (smear) به‌صورت خوشه‌های پراکنده یا محدود.
مهم‌ترین دلایل ایجاد ICC
۱. تالاسمی‌ها به‌ویژه بتاتالاسمی ماژور و اینترمدیا
– نقص ژنتیکی در ساخت زنجیره هموگلوبین باعث ناپایداری و تغییر شکل گلبول‌ها می‌شود.
– همراه با میکروسیتوز و هیپوکرومی واضح.
۲. کمبود آنزیم پرفرازیداز یا G6PD
– استرس اکسیداتیو ناشی از کمبود این آنزیم می‌تواند باعث آسیب غشای سلولی و شکل‌گیری ICC شود.
۳. سیدروبلاستیک آنمی (Sideroblastic anemia)
– اختلال در استفاده از آهن برای ساخت هموگلوبین.
– مشاهده سلول‌های غیرطبیعی همراه با رسوب آهن داخل میتوکندری سلول‌ها.
۴. مسمومیت با سرب
– سرب مسیرهای آنزیمی ساخت هموگلوبین را مختل کرده و تغییرات مورفولوژیک گلبول‌ها ایجاد می‌کند.
۵. آسیب اکسیداتیو شدید
– مواجهه با داروهای اکسیدان، مواد شیمیایی یا عفونت‌های حاد می‌تواند گلبول‌ها را به شکل نامنظم منقبض کند
نحوه تشخیص
– آزمایش اسمیر خون محیطی: مشاهده مستقیم سلول‌ها زیر میکروسکوپ
– آزمایش‌های تکمیلی خون: CBC، اندازه‌گیری شاخص‌های MCV و MCH، آزمایش فریتین و آهن
– بررسی آنزیمی و هموگلوبین الکتروفورز: برای بررسی کمبودهای آنزیمی یا ناهنجاری‌های هموگلوبین
– آزمایش مسمومیت با سرب: در بیماران با عوامل خطر یا علائم سازگار
اهمیت تشخیص و درمان به‌موقع
شکل غیرطبیعی گلبول‌های قرمز نه‌تنها نشانه یک مشکل زمینه‌ای است، بلکه بر طول عمر سلول‌ها و میزان اکسیژن‌رسانی به بافت‌ها اثر منفی می‌گذارد. درمان علت اصلی (مانند کنترل تالاسمی، اصلاح کمبود آنزیمی یا حذف عامل مسموم‌کننده) می‌تواند وضعیت خون‌شناسی بیمار را بهبود دهد و از آسیب‌های بلندمدت جلوگیری کند.
پرسش‌های متداول
۱. آیا ICC یک بیماری مستقل است؟
خیر. ICC یک یافته آزمایشگاهی و مورفولوژیک است که نشان‌دهنده وجود بیماری یا حالت زمینه‌ای است.
۲. آیا دیدن ICC در آزمایش خون همیشه نیاز به درمان دارد؟
خود ICC نیاز به درمان ندارد، اما علت زمینه‌ای باید شناسایی و در صورت لزوم درمان شود.
۳. آیا شیوه زندگی می‌تواند بر ایجاد ICC اثر بگذارد؟
بله. مواجهه با سموم محیطی، رژیم غذایی نامتعادل یا مصرف برخی داروها می‌تواند در بروز این تغییر نقش داشته باشد.
جمع‌بندی
گلبول‌های قرمز منقبض‌شده نامنظم (ICC) نشانه‌ای هشداردهنده در آزمایش خون هستند که اغلب بیانگر کمبودهای ژنتیکی، آنزیمی یا مواجهه با عوامل مخرب خون می‌باشند. شناسایی علت اصلی و درمان هدفمند، کلید پیشگیری از عوارض طولانی‌مدت این حالت است.
منابع :
[LabTestsOnline – Blood Smear]
[MedlinePlus – Red Blood Cell Morphology]
No.94
۰۴/۰۶