کیست بارتولن یکی از مشکلات شایع و خوش‌خیم زنان در سنین باروری است که به‌صورت توده‌ای پر از مایع در نزدیکی دهانه واژن ظاهر می‌شود. این کیست‌ها معمولاً به‌دلیل انسداد مجرای غدد بارتولن ایجاد می‌شوند؛ غددی که نقش اصلی آن‌ها تولید مایعی برای روان‌سازی واژن است. بیشتر موارد این بیماری بی‌خطر هستند، اما در صورت عفونت، می‌توانند دردناک و نیازمند درمان فوری باشند.
کیست بارتولن چیست؟
غدد بارتولن دو غده کوچک نخودمانند هستند که در دو طرف دهانه واژن قرار دارند و وظیفه‌ی تولید مایع روان‌کننده را بر عهده دارند. اگر مجرای خروجی این غده‌ها بسته شود، مایع درون آن جمع شده و توده‌ای نرم و بدون درد ایجاد می‌کند که به آن کیست بارتولن گفته می‌شود. این کیست ممکن است به‌اندازه یک نخود یا حتی یک توپ گلف رشد کند. در صورت عفونت، به آبسه تبدیل شده و درد شدید، تورم و تب به دنبال دارد.
علائم و نشانه‌ها
بیش از یک‌سوم بیماران بدون علامت هستند، اما در موارد علامت‌دار، علائم به دو گروه تقسیم می‌شوند:
- کیست بدون عفونت: توده‌ای نرم، یک‌طرفه و بدون درد، معمولاً نزدیک یکی از لب‌های واژن، که ممکن است در راه رفتن یا رابطه جنسی باعث ناراحتی شود.
- کیست عفونی (آبسه): توده‌ای حساس، داغ، متورم و قرمز (که در پوست تیره کمتر دیده می‌شود)، به‌همراه درد شدید، تب، لرز، و ترشح چرکی بدبو که گاهی با خون یا موکوس همراه است.
در موارد پیشرفته، ممکن است نشستن، راه رفتن یا استفاده از تامپون غیرممکن شود. این وضعیت کیفیت زندگی را به‌شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد.
علل و عوامل ایجادکننده
علت دقیق همیشه مشخص نیست، اما بسته‌شدن مجرای غده بارتولن نقش اصلی را دارد. عوامل مستعدکننده شامل:
- آسیب فیزیکی به ناحیه (در اثر زایمان، فعالیت جنسی یا تروما)
- التهاب یا تحریک مزمن
- عفونت‌های باکتریایی (به‌ویژه اشرشیا کلی، گنوره یا کلامیدیا)
عوامل خطر
- سن ۲۰ تا ۴۰ سال (با کاهش شیوع پس از یائسگی)
- فعالیت جنسی
- آسیب ناحیه ولو (ناشی از زایمان یا اپیزیوتومی)
- سابقه قبلی کیست بارتولن
- ابتلا به بیماری‌های مقاربتی (STI)
روش‌های تشخیص
- معاینه فیزیکی: پزشک معمولاً با لمس توده و ارزیابی علائم، تشخیص را انجام می‌دهد.
- آزمایش مایع ترشح‌شده: در موارد مشکوک به عفونت یا STI.
- تصویربرداری (سونوگرافی): در موارد پیچیده یا کیست‌های بزرگ.
- بیوپسی: در زنان بالای ۴۰ سال برای رد احتمال سرطان ولو (ولووار) انجام می‌شود، هرچند بسیار نادر است.
تشخیص افتراقی با کیست‌های دیگر مانند کیست‌های غده اسکن (Skene’s) یا کیست‌های چربی لازم است تا از اشتباه در درمان جلوگیری شود.
روش‌های درمان
انتخاب درمان به اندازه، علائم، سن و وضعیت عفونت بستگی دارد:
- کیست‌های کوچک و بدون درد: معمولاً نیاز به درمان ندارند و فقط پیگیری کافی است.
- درمان خانگی:
- حمام نشسته (سیتز): نشستن در آب گرم به مدت ۱۰ تا ۱۵ دقیقه، چند بار در روز، به کاهش التهاب و باز شدن مجرا کمک می‌کند.
- کمپرس گرم: قرار دادن حوله گرم روی کیست برای کاهش درد.
- مسکن‌های بدون نسخه مانند ایبوپروفن یا استامینوفن.
- در صورت عفونت (آبسه):
- آنتی‌بیوتیک در صورت تشخیص عفونت باکتریایی یا STI
- درناژ جراحی: تخلیه کیست با بی‌حسی موضعی یا عمومی
- مارسوپیالیزاسیون: ایجاد حفره‌ای باز برای خروج مایع در موارد عودکننده
- برداشتن کامل غده: فقط در صورت عود مکرر و شدید، انجام می‌شود.
هشدار مهم: هرگز نباید کیست را در خانه تخلیه یا فشار داد؛ زیرا خطر عفونت شدید وجود دارد.
عوارض احتمالی
- عفونت شدید: نیازمند تخلیه و مصرف آنتی‌بیوتیک
- عود مکرر: به‌ویژه اگر درمان مؤثر نبوده باشد یا علت انسداد باقی بماند
- خطر نادر سرطان: در زنان بالای ۴۰ سال، هر توده جدید باید بررسی شود
- تأثیر روانی: درد و ترشحات مداوم می‌تواند منجر به افسردگی، اضطراب و اختلال در روابط جنسی شود
راه‌های پیشگیری
- رعایت بهداشت جنسی و استفاده از کاندوم
- خودداری از وارد کردن اجسام یا محصولات غیربهداشتی به داخل واژن
- شناسایی و درمان به‌موقع عفونت‌های واژن یا STI
- پیگیری منظم در صورت سابقه‌ی قبلی کیست بارتولن
جمع‌بندی
کیست بارتولن یک بیماری شایع و خوش‌خیم در زنان است که می‌تواند بدون علامت باقی بماند یا در صورت عفونت باعث درد و عوارض شدید شود. شناخت علائم اولیه، مراجعه به‌موقع و پیگیری درمان‌های مؤثر مانند حمام نشسته، آنتی‌بیوتیک یا جراحی، نقش کلیدی در بهبود علائم و پیشگیری از عود دارند. در زنان بالای ۴۰ سال، احتیاط بیشتر لازم است تا خطرات نادر اما جدی مانند سرطان ولوار به‌درستی تشخیص داده شود.
منبع:
No. 37
۰۴/۰۲