نفروپاتی دیابتی (Diabetic Nephropathy) یکی از مهم‌ترین عوارض مزمن دیابت است که به مرور زمان باعث آسیب به واحدهای تصفیه‌کننده کلیه (نفرون‌ها) می‌شود. این وضعیت در صورت عدم کنترل قند خون می‌تواند منجر به نارسایی کلیه، نیاز به دیالیز یا پیوند کلیه شود. آگاهی از چگونگی تأثیر دیابت بر کلیه‌ها و انجام اقدامات پیشگیرانه، نقشی اساسی در حفظ سلامت کلیه‌ها دارد.
چگونه دیابت باعث آسیب کلیوی می‌شود؟
دیابت به‌ویژه نوع ۱ و نوع ۲، در صورت بالا بودن قند خون در طولانی‌مدت، تغییرات زیادی در عملکرد کلیه ایجاد می‌کند. مهم‌ترین مکانیسم‌های آسیب عبارتند از:
- افزایش فشار در مویرگ‌های کلیه (گلومرول‌ها): قند بالا سبب جریان بیش‌ازحد خون در فیلترهای کلیه و در نهایت تخریب آن‌ها می‌شود.
- تجمع پروتئین‌ها در ادرار (پروتئینوری): نفوذپذیری بیش از اندازه دیواره فیلتر باعث نشت آلبومین و دیگر پروتئین‌ها به ادرار می‌گردد.
- التهاب مزمن و فیبروز کلیوی: در اثر آسیب سلولی، بافت طبیعی کلیه به‌تدریج با بافت فیبروزی جایگزین می‌شود.
- افزایش فشار خون: دیابت کنترل‌نشده اغلب موجب فشار خون بالا می‌شود که خود سرعت تخریب کلیه را چند برابر می‌کند.
علائم نفروپاتی دیابتی
علائم در مراحل اولیه بسیار خفیف و معمولاً بدون نشانه هستند، اما در مراحل پیشرفته‌تر ممکن است شامل موارد زیر باشند:
– ورم در پاها، مچ یا اطراف چشم‌ها
– افزایش فشار خون
– خستگی شدید یا کاهش اشتها
– کاهش حجم یا تغییر رنگ ادرار
– تهوع، بی‌خوابی یا تنگی نفس در موارد پیشرفته
مراحل پیشرفت آسیب کلیوی در دیابت
نفروپاتی دیابتی معمولاً به‌صورت تدریجی و در پنج مرحله پیشرفت می‌کند:
۱. افزایش فیلتراسیون اولیه (Hyperfiltration) – کلیه‌ها بیش از حد کار می‌کنند.
۲. میکروآلبومینوری – مقدار کمی آلبومین در ادرار ظاهر می‌شود.
۳. ماکروآلبومینوری – میزان قابل‌توجهی پروتئین در ادرار وجود دارد.
۴. کاهش عملکرد کلیه (افت GFR) – دفع مواد زائد مختل می‌شود.
۵. نارسایی کلیه یا ESRD – ممکن است نیاز به دیالیز یا پیوند کلیه باشد.
عوامل تشدیدکننده نفروپاتی دیابتی
موارد زیر روند تخریب کلیه‌ها را سریع‌تر می‌کنند:
– قند خون بالا و کنترل‌نشده
– فشار خون بالا
– سیگار کشیدن
– چربی خون بالا (دیس‌لیپیدمی)
– استفاده ناصحیح از داروهای ضد التهاب (NSAIDs)
– چاقی و کم‌تحرکی
روش‌های تشخیص نفروپاتی دیابتی
تشخیص زودهنگام بسیار مهم است و از طریق آزمایش‌های ساده امکان‌پذیر می‌باشد:
آزمایش ادرار (Urinalysis)
بررسی میزان آلبومین در ادرار برای تشخیص میکروآلبومینوری در مراحل اولیه.
آزمایش خون
اندازه‌گیری کراتینین، اوره (BUN) و محاسبه GFR برای سنجش عملکرد کلیه.
سونوگرافی کلیه
برای بررسی اندازه، ساختار و وجود تغییرات مزمن در کلیه‌ها.
فشار خون و قند خون دوران
پایش منظم برای بررسی عوامل خطر اصلی تخریب کلیه
درمان و کنترل نفروپاتی دیابتی
هدف اصلی، کند کردن روند آسیب کلیه و جلوگیری از پیشرفت به مرحله نارسایی است. اقدام‌های کلیدی عبارت‌اند از:
کنترل دقیق قند خون
– استفاده منظم از انسولین یا داروهای ضد دیابت خوراکی
– پایش روزانه قند خون توسط فرد بیمار
کنترل فشار خون
– استفاده از داروهای گروه ACE inhibitors یا ARBs که علاوه بر کاهش فشار خون، از فیلترهای کلیه محافظت می‌کنند.
اصلاح سبک زندگی
– کاهش مصرف نمک و پروتئین زیاد
– ترک سیگار، فعالیت بدنی مستمر و تغذیه متعادل
– حفظ وزن در محدوده طبیعی
درمان عوارض در مراحل پیشرفته
در موارد شدید، دیالیز یا پیوند کلیه ممکن است تنها راه ادامه زندگی باشد.
پیشگیری از نفروپاتی دیابتی
– کنترل دقیق قند خون از ابتدای تشخیص دیابت
– انجام آزمایش سالانه ادرار برای اندازه‌گیری آلبومین
– اندازه‌گیری منظم فشار خون و چربی خون
– مراجعه دوره‌ای به متخصص غدد یا نفرولوژی برای پایش سلامت کلیه‌ها
– پرهیز از مصرف خودسرانه داروها و مکمل‌های گیاهی ناشناخته
پرسش‌های متداول (FAQ)
۱– آیا آسیب کلیوی دیابتی قابل بازگشت است؟
در مراحل اولیه با کنترل دقیق قند و فشار خون ممکن است آسیب متوقف یا حتی تا حدی برگشت‌پذیر باشد.
۲– آیا مصرف زیاد آب می‌تواند از آسیب کلیه در دیابت جلوگیری کند؟
هیدراسیون کافی مفید است، اما مصرف بیش‌ازحد آب در بیماران با عملکرد ضعیف کلیه باید طبق نظر پزشک تنظیم شود.
۳– آیا هر فرد مبتلا به دیابت دچار نفروپاتی می‌شود؟
خیر، با مراقبت منظم، رژیم غذایی سالم و کنترل قند، احتمال بروز نفروپاتی به‌طور قابل توجهی کاهش می‌یابد.
جمع‌بندی
نفروپاتی دیابتی از مهم‌ترین عوارض طولانی‌مدت دیابت است که در اثر بالا بودن قند خون، فشار خون و التهاب کلیه ایجاد می‌شود. تشخیص زودهنگام از طریق آزمایش آلبومین و نظارت بر عملکرد کلیه، کلید پیشگیری از نارسایی است. حفظ قند خون هدف، کنترل فشار خون و سبک زندگی سالم می‌تواند عملکرد کلیه را برای سال‌ها پایدار نگه دارد و خطر دیالیز را کاهش دهد.
منابع :
۱. Mayo Clinic – Diabetic Nephropathy (Kidney Disease)
۲. CDC – Managing Diabetes and Kidney Health
No.45
۰۴/۰۷