دیگوکسین (Digoxin) دارویی کلیدی در درمان نارسایی قلبی و فیبریلاسیون دهلیزی (AFib) است. این دارو با تقویت انقباض عضله قلب و کاهش ضربان، باعث بهبود عملکرد قلب می‌شود.
اما دیگوکسین‌دارویی با شاخص درمانی باریک (narrow therapeutic index) است، یعنی اختلاف بین دوز درمانی و دوز سمی آن کم است.
یکی از مهم‌ترین عوامل خطر در مسمومیت با دیگوکسین، عدم تعادل پتاسیم خون (K⁺) است. در این مقاله، به نقش حیاتی پتاسیم در مصرف ایمن‌دیگوکسین، آزمایش‌های ضروری و علائم هشدار می‌پردازیم.
مکانیسم اثر دیگوکسین و ارتباط آن با پتاسیم
دیگوکسین با مهار Na⁺/K⁺-ATPase باعث افزایش کلسیم داخل سلولی شده و قدرت انقباض عضله قلب را بالا می‌برد.
اما در صورت هیپوکالمی (پتاسیم پایین)، اثر دیگوکسین شدیدتر شده و احتمال آریتمی‌های کشنده افزایش می‌یابد.
چرا آزمایش پتاسیم ضروری است؟
| وضعیت | پیامد بالینی |
|---|---|
| پتاسیم پایین (<3.5) | افزایش حساسیت قلب → خطر آریتمی، فیبریلاسیون بطنی |
| پتاسیم بالا (>5.5) | ممکن است علامت مسمومیت حاد با دیگوکسین باشد |
| مصرف دیورتیک‌ها (مثل فوروزماید) | کاهش پتاسیم و تشدید خطر سمیت |
| نارسایی کلیه | افزایش سطح دیگوکسین و پتاسیم → نیاز به پایش مکرر |
چه آزمایش‌هایی برای بیماران مصرف‌کننده دیگوکسین ضروری است؟
-
پتاسیم سرم (K⁺) → قبل از شروع، سپس دوره‌ای
-
سطح خونی‌دیگوکسین → ۶ تا ۸ ساعت پس از آخرین دوز
-
کراتینین و eGFR → پایش عملکرد کلیه
-
منیزیم (Mg²⁺) → هیپومنیزیمی نیز آریتمی ایجاد می‌کند
-
EKG → بررسی آریتمی یا بلوک قلبی
علائم هشدار مسمومیت با دیگوکسین
اگر سطح‌دیگوکسین یا پتاسیم از حد طبیعی خارج شود، علائم زیر ممکن است بروز کند:
-
تهوع، استفراغ، بی‌اشتهایی
-
تاری دید یا دیدن نور زرد
-
سرگیجه، سردرگمی، ضعف
-
آریتمی‌ها: برادی‌کاردی، PVC، بلوک AV، فیبریلاسیون بطنی
در این شرایط باید مصرف دیگوکسین قطع و اقدامات درمانی فوری انجام شود. در موارد شدید، استفاده از پادزهر اختصاصی (Digibind) لازم است.
توصیه‌های بالینی کلیدی
-
پتاسیم را در محدوده ۳.۵ تا ۵.۰ mEq/L حفظ کنید
-
در بیماران کلیوی یا تحت درمان با دیورتیک، آزمایش پتاسیم را با فاصله کوتاه‌تر تکرار کنید
-
بیمار را از علائم مسمومیت آگاه کنید
-
در صورت اوردوز یا علائم شدید، آنتی‌دوت اختصاصی تجویز شود
پرسش‌های پرتکرار (FAQ)
| سؤال | پاسخ |
|---|---|
| آیا می‌توان دیگوکسین را بدون آزمایش پتاسیم مصرف کرد؟ | خیر، بسیار خطرناک است |
| آیا فقط پتاسیم پایین خطرناک است؟ | نه، پتاسیم بالا هم نشانه‌ی سمیت شدید می‌تواند باشد |
| آیا مکمل پتاسیم باید همزمان تجویز شود؟ | فقط با تجویز پزشک، نه خودسرانه |
جمع‌بندی
دیگوکسین یک داروی اثربخش اما پرریسک است. ارتباط آن با سطح پتاسیم خون، نقش کلیدی در پیشگیری از عوارض دارد.
آزمایش پتاسیم باید قبل و حین مصرف دارو انجام شود
آگاهی از علائم هشدار حیاتی است
بیماران کلیوی یا دریافت‌کننده دیورتیک در معرض خطر بالاتری هستند
منابع :
Mayo Clinic – Digoxin Monitoring and Toxicity
🔗 https://www.mayoclinic.org/drugs-supplements/digoxin-oral-route/description/drg-20072398
No. 79
۰۴/۰۴
