اسیداوریک یکی از مواد طبیعی بدن است که در نتیجه تجزیه پورینها (ترکیبات موجود در DNA، غذاهای پروتئینی و برخی داروها) تشکیل میشود. این ماده از طریق کلیهها دفع میگردد و سطح آن در خون باید در محدوده مشخصی قرار گیرد تا از ایجاد مشکلاتی مانند نقرس، سنگ کلیه، یا بیماریهای متابولیک جلوگیری شود.
بالا یا پایین بودن اسیداوریکمیتواند نشانهای از اختلال در عملکرد کلیه، رژیم غذایی نامناسب، یا بیماریهای زمینهای باشد که در ادامه به زبانی ساده اما علمی توضیح داده میشود.
مقدار طبیعی اسیداوریک خون چقدر است؟
محدوده معمولی در آزمایشها بهصورت زیر است:
- آقایان: 3.۴ تا ۷.۰ mg/dL
- خانمها: 2.۴ تا ۶.۰ mg/dL
مقادیر خارج از این دامنه ممکن است به علتهای مختلفی رخ دهد و نیاز به بررسی دقیقتری دارد.
دلایل افزایش اسیداوریک (Hyperuricemia)
افزایش اسیداوریک معمولاً به معنی افزایش تولید یا کاهش دفع آن توسط کلیههاست. دلایل شایع عبارتاند از:
۱. نقرس (Gout)
افزایش مزمن اسیداوریک باعث رسوب کریستالهای اورات در مفاصل شده و باعث درد و تورم شدید میشود.
۲. نارسایی یا بیماریهای کلیوی
کلیههای ضعیف قادر به دفع کافی اسیداوریک نیستند، در نتیجه سطح آن در خون بالا میرود.
۳. رژیم غذایی پرپورین
مصرف زیاد غذاهای حاوی پورین مانند:
- گوشت قرمز و احشاء (دل، جگر، قلوه)
- غذاهای دریایی مثل ساردین، آنچوی، میگو
- نوشیدنیهای شیرینشده با فروکتوز
- نوشیدنی الکلی، بهویژه آبجو
۴. مصرف داروهای خاص
برخی داروها مانند:
- دیورتیکها (ادرارآورها)
- آسپرین با دوز پایین
- داروهای ضدسرطان
میتوانند باعث افزایش سطح اسیداوریک شوند.
۵. چاقی و سندرم متابولیک
افزایش وزن بدن ارتباط مستقیمی با اختلال در متابولیسم پورین و افزایش اسیداوریک دارد.
۶. کمآبی بدن
وقتی میزان مایع بدن کاهش یابد، تمرکز اسیداوریک در خون زیاد میشود.
۷. بیماریهای خونی و توموری
در برخی شرایط مثل لیز سلولی (Tumor Lysis Syndrome)، تجزیه سریع سلولها موجب آزاد شدن بیش از حد پورین و افزایش اسیداوریک میشود.
دلایل کاهش اسیداوریک (Hypouricemia)
کاهش سطح اسیداوریک کمتر شایع است، اما در برخی موارد نشانه بیماری یا مصرف داروهای خاص میباشد:
۱. بیماریهای کبدی یا کلیوی خاص
برخی انواع سندرم نفروتیک یا نارسایی کبد میتوانند سطح اسیداوریک را پایین بیاورند.
۲. مصرف داروهای کاهنده اسیداوریک
داروهایی مانند آلوپورینول (Allopurinol) یا فبوکسوستات (Febuxostat) که برای درمان نقرس استفاده میشوند، اگر زیاد مصرف شوند میتوانند اسیداوریک را بیش از حد کاهش دهند.
۳. سندرم SIADH و ترشح نامناسب هورمون ضدادرار
این اختلال یکی از علل نادر کاهشاسیداوریک است.
۴. تغذیه بسیار کمپروتئین یا سوءتغذیه
کمبود دریافت پورین در رژیم غذایی موجب افت سطح اسیداوریک میشود.
علائم افزایش یا کاهش اسیداوریک
۱. علائم اسیداوریکبالا:
- درد شدید مفاصل، بهویژه انگشت شست پا (حمله نقرس)
- قرمزی، تورم و گرمی ناحیه مفصل
- سنگ کلیه
- خستگی و تهوع در موارد شدید
- در آزمایش: افزایش سطح اورات یا تغییرات در کراتینین
۲. علائم اسیداوریکپایین:
- معمولاً بدون علامت است
- در موارد شدید ممکن است ضعف، تهوع یا علائم بیماری زمینهای وجود داشته باشد
چه زمانی اسیداوریک خطرناک است؟
- سطح بیش از ۷ mg/dL در مردان و بیش از ۶ mg/dL در زنان باید بررسی شود.
- مقادیر بیش از ۹ mg/dL خطر تشکیل سنگ کلیه و حملات مکرر نقرس را بالا میبرد.
- پایینتر از ۲ mg/dL ممکن است نشانه سوءتغذیه یا بیماریهای متابولیک نادر باشد.
چگونه میتوان سطحاسیداوریک را کنترل یا اصلاح کرد؟
در صورت بالا بودن:
- رژیم کمپورین در پیش بگیرید.
- مصرف آب را افزایش دهید.
- از نوشابهها، گوشت فرآوریشده، و الکل بپرهیزید.
- در صورت نیاز، مصرف داروهای اختصاصی مانند آلوپورینول یا فبوکسوستات تحت نظر پزشک.
- کنترل وزن و درمان بیماریهای کلیوی یا متابولیک.
در صورت پایین بودن:
- بررسی داروهای مصرفی یا بیماریهای زمینهای
- اصلاح تغذیه و دریافت کافی پروتئین
- در موارد نادر، درمان بیماریهای کبد یا کلیه
پرسشهای متداول
۱. آیا اسیداوریکبالا همیشه نشانه نقرس است؟
نه. در بسیاری از موارد ممکن است بدون علائم نقرس باشد، ولی خطر حمله نقرسی را افزایش میدهد.
۲. آیا رژیم غذایی میتواند سطح اسیداوریکرا تغییر دهد؟
بله. رژیم پرپورین یا مصرف فروکتوز زیاد یکی از عوامل اصلی افزایش آن است.
۳. آیا درمان نقرس بهصورت کامل ممکن است؟
در صورت رعایت رژیم مناسب، کنترل دارویی و درمان بیماری کلیوی، نقرس قابل کنترل و پیشگیری است.
۴. چگونه از تشکیل سنگ کلیه اوراتی پیشگیری کنیم؟
افزایش مصرف آب، پرهیز از غذاهای پرپورین، و استفاده از داروهای کاهشدهنده اسیداوریک طبق نظر پزشک توصیه میشود.
منابع :
- LabTestsOnline – Uric Acid
- Cleveland Clinic – High and Low Uric Acid
- CDC – Chronic Kidney Disease and Uric Acid Connection
No. 20
۰۴/۰۹