آزمون‌های آزادسازی اینترفرون-گاما (IGRA) یا همان آزمایش خون سل با بررسی واکنش سیستم ایمنی به آنتی‌ژن‌های اختصاصی مایکوباکتریوم توبرکلوزیس در نمونه خون، نشان می‌دهند که آیا فرد با باکتری سل تماس داشته یا خیر. این تست به‌ویژه برای تشخیص عفونت نهفته سل مفید است، اما به‌تنهایی قادر به افتراق بین سل فعال و نهفته نیست و باید همراه با ارزیابی بالینی، تصویربرداری و کشت تفسیر شود.
IGRA چیست و چه انواعی دارد؟
در حال حاضر دو تست رایج و مورد تأیید وجود دارد:
-
QuantiFERON-TB Gold Plus (QFT-Plus)
-
T-SPOT.TB
هر دو با قرار دادن نمونه خون در تماس با پروتئین‌های اختصاصی سل و سنجش میزان اینترفرون-گاما (IFN-γ) تولیدشده توسط سلول‌های ایمنی کار می‌کنند. نتیجه مثبت به معنی تماس ایمنی قبلی با سل است.
چه زمانی انجام آزمایش IGRA توصیه می‌شود؟
-
غربالگری افراد پرخطر مانند کارکنان حوزه سلامت، تماس نزدیک با بیماران سل، یا مهاجران از مناطق با شیوع بالا.
-
افرادی که واکسن BCG زده‌اند (IGRA برخلاف تست پوستی TST تحت‌تأثیر BCG مثبت کاذب نمی‌شود).
-
موارد الزامی در برنامه‌های غربالگری رسمی، مانند بررسی مهاجران بالای دو سال و در صورت مثبت بودن، انجام عکس قفسه سینه
IGRA در مقایسه با تست پوستی TST
مزایا:
-
یک‌مرحله‌ای بودن (نیاز به مراجعه دوم ندارد)
-
عدم تأثیر واکسن BCG بر نتیجه
-
اختصاصیت بالاتر در جمعیت واکسینه‌شده
محدودیت‌ها:
-
مشکل در تشخیص تفاوت بین سل فعال و سل پنهان
-
احتمال منفی کاذب در بیماران با نقص ایمنی.
-
در کودکان خردسال، در برخی موارد تست TST ترجیح داده می‌شود.
فرآیند انجام آزمایش
-
نمونه خون وریدی گرفته و همان روز به آزمایشگاه برای انکوباسیون ارسال می‌شود.
-
نتیجه ظرف ۲۴ تا ۴۸ ساعت آماده می‌شود.
-
گزارش به‌صورت «مثبت»، «منفی» یا «نامعین» صادر می‌گردد. در موارد مرزی یا نامعین، تکرار تست یا استفاده از روش جایگزین توصیه می‌شود
تفسیر نتایج آزمایش IGRA
-
مثبت: نشان‌دهنده عفونت سل است؛ برای تعیین نوع، باید معاینه بالینی، عکس قفسه سینه و در صورت لزوم آزمایش خلط انجام شود.
-
منفی: معمولاً به معنای عدم عفونت است، اما در مواجهه اخیر (کمتر از ۸–۱۰ هفته) یا نقص ایمنی، تکرار تست توصیه می‌شود.
-
نامعین: ممکن است به علت مشکلات نمونه‌گیری یا ضعف سیستم ایمنی باشد؛ تست تکراری یا جایگزین مطرح می‌شود
نکات بالینی مهم
-
IGRA برای تشخیص سل نهفته طراحی شده است و به‌تنهایی برای تشخیص قطعی سل فعال کافی نیست.
-
در بیماران با نقص ایمنی (HIV، مصرف کورتون یا داروهای بیولوژیک، پیوند)، احتمال منفی کاذب بالاتر است.
-
در سیاست‌های شغلی و آموزشی، IGRA به‌عنوان روش پایش دوره‌ای در گروه‌های پرخطر استفاده می‌شود
پیگیری بعد از نتیجه مثبت
هر فرد با IGRA مثبت یا علائم سل باید:
-
عکس قفسه سینه انجام دهد.
-
در صورت عدم شواهد سل فعال، درمان پیشگیرانه سل نهفته (LTBI) طبق دستورالعمل بررسی شود
پرسش‌های متداول (FAQ)
۱. IGRA مثبت یعنی من سل فعال دارم؟
خیر، IGRA فقط نشان‌دهنده آلودگی به باکتری سل است؛ برای تشخیص سل فعال نیاز به آزمایش‌های تکمیلی دارید.
۲. اگر واکسن BCG زده‌ام، کدام تست بهتر است؟
IGRA به دلیل اختصاصیت بالاتر، در افراد واکسینه‌شده با BCG انتخاب مناسب‌تری است.
۳. نتیجه منفی همیشه قطعی است؟
در مواجهه‌های اخیر یا افراد با نقص ایمنی، منفی کاذب ممکن است رخ دهد و نیاز به تکرار تست وجود دارد.
جمع‌بندی
آزمایش IGRA یک روش سریع، دقیق و اختصاصی برای شناسایی عفونت نهفته سل است، به‌خصوص در افرادی که واکسن BCG دریافت کرده‌اند یا در گروه‌های پرخطر قرار دارند. با این حال، نتیجه مثبت IGRA به معنای سل فعال نیست و باید با ارزیابی کامل بالینی و تصویربرداری همراه شود.
منابع:
CDC – Interferon Gamma Release Assay (IGRA) for TB
Mayo Clinic Laboratories – QuantiFERON-TB Gold Plus
No. 48
۰۴/۰۵