آزمایشهای PT (Prothrombin Time) و INR (International Normalized Ratio) از مهمترین تستهای ارزیابی انعقاد خون هستند. این دو شاخص نشان میدهند خون شما با چه سرعتی لخته میشود و آیا خطر خونریزی یا لخته شدن بیش از حد وجود دارد یا خیر. هرگونه افزایش یا کاهش غیرطبیعی درPT و INR میتواند نشانه یک مشکل زمینهای، دارو، کمبود ویتامین یا اختلال کبدی باشد.
در این مقاله، دلایل دقیق بالا رفتن و کاهش یافتنPT و INR را به شکل بالینی، واضح و کاربردی بررسی میکنیم.
PT و INR چه هستند؟ (خلاصه و کاربرد بالینی)
- PT: مدت زمانی که طول میکشد تا خون لخته شود (معمولاً ۱۱ تا ۱۳.۵ ثانیه).
- INR: نسخه استانداردسازیشده PT که بهویژه در بیمارانی که وارفارین مصرف میکنند بسیار مهم است (محدوده معمول ۰.۸ تا ۱.۲، مگر در درمان ضدانعقاد)
علتهای بالا رفتنPT و INR
افزایشPT و INR یعنی خون کندتر لخته میشود و احتمال خونریزی بیشتر است. شایعترین علتها:
۱. بیماریهای کبدی
کبد فاکتورهای انعقادی تولید میکند؛ بنابراین در بیماریهایی مانند:
- سیروز
- هپاتیت
- کبد چرب پیشرفته
PT و INR معمولاً افزایش مییابند.
۲. کمبود ویتامین K
ویتامین K برای ساخت فاکتورهای انعقادی ضروری است. کمبود آن باعث افزایشPT و INR میشود. علتها:
- تغذیه نامناسب
- مصرف طولانی آنتیبیوتیک
- اختلال جذب (IBD، سلیاک، بیماریهای صفراوی)
۳. مصرف وارفارین
وارفارین دقیقاً با هدف افزایش INR تجویز میشود. بالا بودن بیش از حد میتواند نشانه:
- دوز بیش از حد
- تداخل دارویی
- اختلال کبد
باشد.
۴. اختلالات انعقادی ارثی یا اکتسابی
مانند کمبود فاکتور VII.
۵. مصرف داروها
برخی داروها PT/INRرا بالا میبرند:
- آنتیبیوتیکها
- داروهای ضدقارچ
- آمیودارون
- داروهای ضدالتهاب
۶. مصرف الکل
الکل بر عملکرد کبد و جذب ویتامین K تأثیر گذاشته و INR را بالا میبرد.
۷. نارسایی قلبی پیشرفته
به دلیل احتقان کبد و کاهش عملکرد آن.
علتهای پایین آمدن PT و INR
کمتر رایج است، اما PT/INR پایین یعنی خون سریعتر لخته میشود و احتمال لختهسازی بیش از حد وجود دارد.
۱. مصرف زیاد ویتامین K
کمک به لختهسازی → کاهش PT/INR
علتها:
- مکملهای پر دوز
- رژیم غذایی بسیار غنی از سبزیجات برگ سبز
۲. کاهش اثر وارفارین
در بیمارانی که وارفارین مصرف میکنند، کاهش INR میتواند خطرناک باشد و نشاندهنده:
- دوز ناکافی
- قطع ناگهانی دارو
- مصرف ویتامین K بالا
- تداخل دارویی کاهنده اثر وارفارین
۳. وضعیتهای افزایشدهنده انعقاد خون
مانند:
- التهاب شدید
- برخی اختلالات ژنتیکی (ترومبوفیلیها)
علائم بالا بودن PT/INR
- خونریزی لثه
- کبودی سریع
- خوندماغهای مکرر
- خونریزی پس از تزریق یا جراحت
- قاعدگیهای سنگین
- وجود خون در ادرار یا مدفوع
چه زمانیPT و INR نگرانکننده هستند؟
- INR بالاتر از ۴ بدون مصرف وارفارین → نیاز به بررسی فوری
- INR بالاتر از ۳–۳.۵ در مصرفکنندگان وارفارین → خطر خونریزی
- PTبسیار بالا همراه با زردی و نشانههای کبدی
- PT/INRپایین در افرادی که سابقه لخته خون دارند
راههای درمان و اصلاح PT/INR
اگر PT/INR بالا باشد:
- تجویز ویتامین K
- تنظیم دوز وارفارین
- قطع موقت داروهای تداخلکننده
- درمان بیماری کبدی
- در موارد شدید: پلاسما یا فاکتورهای انعقادی
اگر PT/INR پایین باشد:
- کاهش مصرف ویتامین K
- افزایش دوز وارفارین (با نظر پزشک)
- بررسی علل لختهسازی بیش از حد
پرسشهای متداول (FAQ)
آیا بالا بودن INR همیشه خطرناک است؟
اگر وارفارین مصرف نمیکنید بله؛ باید بررسی شود. اگر وارفارین مصرف میکنید، فقط زمانی خطرناک است که از محدوده درمانی خارج شود.
آیا غذاها میتوانند PT/INRرا تغییر دهند؟
بله. غذاهای سرشار از ویتامین K (اسفناج، کلم، بروکلی) INR را کاهش میدهند.
آیا بیماری کبدی همیشه PT/INR را بالا میبرد؟
در مراحل متوسط و پیشرفته معمولاً بله.
منابع:
Mayo Clinic – Prothrombin time test
Mayo Clinic Proceedings – How to Interpret and Pursue an Abnormal Prothrombin Time
No. 41
۰۴/۰۹