eGFR یا نرخ تخمینی فیلتراسیون گلومرولی یکی از مهم‌ترین شاخص‌های آزمایشگاهی برای بررسی عملکرد کلیه‌هاست. این عدد که به‌طور معمول در آزمایش خون همراه با کراتینین گزارش می‌شود، به پزشکان کمک می‌کند تا بیماری‌های کلیوی را در مراحل اولیه شناسایی کرده و درمان را به‌موقع آغاز کنند. تغییرات در eGFR می‌تواند ناشی از بیماری‌های مزمن کلیوی، کم‌آبی، مصرف برخی داروها یا عوامل وابسته به سن باشد.
eGFR چیست و چه کاربردی دارد؟
eGFR مخفف Estimated Glomerular Filtration Rate است و معیاری برای اندازه‌گیری میزان تصفیه خون توسط کلیه‌ها به‌شمار می‌رود. این شاخص با استفاده از فرمولی که شامل سطح کراتینین سرم، سن، جنس و نژاد است، محاسبه می‌شود.
-
محدوده نرمال: بالای ۹۰ میلی‌لیتر در دقیقه در هر ۱.۷۳ مترمربع سطح بدن
-
کاهش eGFR: نشان‌دهنده کاهش عملکرد کلیه؛ هرچه عدد پایین‌تر باشد، خطر آسیب کلیوی بیشتر است.
مهم‌ترین علل کاهش eGFR
-
بیماری مزمن کلیه (CKD):
شایع‌ترین علت کاهش پیشروندهeGFR؛ اغلب ناشی از دیابت، فشار خون بالا یا گلومرولونفریت است. -
دیابت کنترل‌نشده:
قند خون بالا به رگ‌های کلیوی آسیب می‌زند و عملکرد فیلتراسیون را مختل می‌کند. -
فشار خون بالا:
با آسیب به عروق خونی کلیه، کاهش تدریجی eGFR را به‌دنبال دارد. -
داروهای کلیه‌سم (Nephrotoxic):
مانند NSAIDs، بعضی آنتی‌بیوتیک‌ها (وانکومایسین، آمینوگلیکوزیدها) و مواد حاجب رادیولوژیک. -
دهیدراتاسیون شدید یا شوک:
کاهش حجم خون باعث کاهش موقتی عملکرد کلیه می‌شود. -
افزایش سن:
کاهش تدریجیeGFR با بالا رفتن سن طبیعی است، اما باید پایش شود تا از پیشرفت بیماری پیشگیری شود.
درمان و مدیریت کاهش eGFR
درمان بسته به علت زمینه‌ای متغیر است، اما اصول کلی عبارت‌اند از:
-
کنترل دقیق قند خون در بیماران دیابتی
-
مدیریت فشار خون با هدف <130/80
-
پرهیز از داروهای آسیب‌رسان به کلیه‌ها
-
رژیم غذایی کم‌نمک، کم‌پروتئین، با مشورت پزشک
-
افزایش آب‌رسانی بدن در صورت کم‌آبی
-
پیگیری منظم آزمایش‌های خونی برای پایش eGFR
-
ارجاع به متخصص نفرولوژی در صورت کاهش پیشرونده
جدول تفسیر مراحل بیماری بر اساس eGFR
| مقدار eGFR | مرحله بیماری | توضیحات |
|---|---|---|
| ≥۹۰ | نرمال یا آسیب خفیف | نیاز به پیگیری در صورت وجود شواهد آسیب |
| ۶۰-۸۹ | مرحله ۲ CKD | کاهش خفیف عملکرد، نیاز به پایش دوره‌ای |
| ۳۰-۵۹ | مرحله ۳ | آسیب متوسط کلیوی، شروع مراقبت تخصصی |
| ۱۵-۲۹ | مرحله ۴ | آسیب شدید، آماده‌سازی برای دیالیز |
| <15 | مرحله ۵ | نارسایی کلیوی کامل (نیاز به دیالیز یا پیوند) |
سؤالات متداول
آیا کاهشeGFR همیشه نشانه نارسایی کلیه است؟
خیر. گاهی کاهش eGFR موقت و برگشت‌پذیر است، مثلاً در کم‌آبی بدن یا مصرف داروهای خاص.
آیا می‌توانeGFR را افزایش داد؟
خیر، اما می‌توان با کنترل بیماری‌های زمینه‌ای، پیشرفت آسیب کلیه را کند یا متوقف کرد.
آیا ورزش مفید است؟
بله، فعالیت بدنی منظم و متناسب با وضعیت بیمار می‌تواند به حفظ سلامت عمومی و کلیه‌ها کمک کند.
جمع‌بندی
تغییرات eGFR هشداری مهم درباره وضعیت کلیه‌هاست. شناسایی زودهنگام کاهش eGFR، به‌ویژه در افراد در معرض خطر مانند دیابتی‌ها، بیماران قلبی و سالمندان، می‌تواند از نارسایی کلیوی پیشگیری کند. سبک زندگی سالم، پایش منظم آزمایش‌ها و مراجعه به پزشک متخصص سه رکن کلیدی در حفظ عملکرد کلیه‌ها هستند.
منابع :
MedlinePlus – Kidney Function Tests
CDC – Chronic Kidney Disease (CKD) Initiative
No. 53
۰۴/۰۳